लोकप्रशासन
लघु प्रश्न
1. लोकप्रशासन म्हणजे काय?
उत्तर: शासनाने ठरवलेली उद्दिष्टे पूर्ण करण्यासाठी मानवी आणि भौतिक संसाधनांचे व्यवस्थापन म्हणजे लोकप्रशासन.
2. राज्यशास्त्रात काय अभ्यासले जाते?
उत्तर: राज्यशास्त्रात राज्य, शासन आणि राजकारणाचा अभ्यास केला जातो.
3. प्रशासनाच्या किती शाखा आहेत?
उत्तर: प्रशासनाच्या तीन शाखा आहेत – कायदेमंडळ, कार्यकारी मंडळ आणि न्यायमंडळ.
4. POSDCORB म्हणजे काय?
उत्तर: POSDCORB म्हणजे लोकप्रशासनाच्या कार्यांचा संक्षेप – नियोजन, संघटन, कर्मचारी भरती, मार्गदर्शन, समन्वय, अहवाल आणि अंदाजपत्रक.
5. कायमस्वरूपी कार्यकारी मंडळ म्हणजे काय?
उत्तर: नोकरशाही ज्यांची नियुक्ती UPSC किंवा MPSC मार्फत होते, त्याला कायमस्वरूपी कार्यकारी मंडळ म्हणतात.
6. लोकप्रशासनाचा जन्म कुठे झाला?
उत्तर: लोकप्रशासनाचा जन्म अमेरिकेत झाला.
7. नीती आयोगाची स्थापना कधी झाली?
उत्तर: नीती आयोगाची स्थापना १ जानेवारी २०१५ रोजी झाली.
8. सार्वजनिक धोरणाचे उदाहरण काय?
उत्तर: ‘आयुष्मान भारत’ हे सार्वजनिक धोरणाचे उदाहरण आहे.
9. कॅमेरॅलिझम म्हणजे काय?
उत्तर: जर्मनी आणि ऑस्ट्रियातील अठराव्या शतकातील शासकीय व्यवस्थापनाची प्रणाली म्हणजे कॅमेरॅलिझम.
10. खासगी प्रशासनाचे उदाहरण काय?
उत्तर: खासगी संस्थांनी चालवलेले शिक्षण किंवा आरोग्य सेवा हे खासगी प्रशासनाचे उदाहरण आहे.
दीर्घ प्रश्न
1.लोकप्रशासन आणि खासगी प्रशासनात काय फरक आहे?
उत्तर: लोकप्रशासन हे शासनाच्या कार्यकारी मंडळामार्फत लोककल्याणासाठी चालते, तर खासगी प्रशासन खासगी संस्थांमार्फत नफ्यासाठी चालते. लोकप्रशासनात सार्वजनिक हिताला प्राधान्य असते, तर खासगी प्रशासनात वैयक्तिक किंवा संस्थेच्या फायद्याला महत्त्व असते.
2. लोकप्रशासनाची व्याप्ती कशी समजावून सांगाल?
उत्तर: लोकप्रशासनाची व्याप्ती ही नियोजन, संघटन, कर्मचारी भरती, समन्वय, अहवाल आणि अंदाजपत्रक यांचा समावेश करते. यात शासनाची कार्ये, लोककल्याण आणि सार्वजनिक व्यवस्थापन यांचा अभ्यास होतो. ही व्याप्ती संक्षिप्त आणि व्यापक अशा दोन्ही दृष्टिकोनातून बघितली जाते.
3. POSDCORB चे महत्त्व काय आहे?
उत्तर: POSDCORB हे लोकप्रशासनाचे मुख्य कार्य दर्शवते जसे नियोजन, संघटन, कर्मचारी भरती इत्यादी. हे ग्युलिक आणि उर्विक यांनी मांडले, जे प्रशासनाची कार्यक्षमता वाढवण्यासाठी महत्त्वाचे आहे. यामुळे प्रशासनाची प्रक्रिया व्यवस्थित चालते.
4. सार्वजनिक धोरणाचे टप्पे कोणते आहेत?
उत्तर: सार्वजनिक धोरणाचे तीन टप्पे आहेत – धोरणांची निवड, धोरणाची निष्पत्ती आणि धोरणाचा परिणाम. पहिल्या टप्प्यात समस्या निवडली जाते, दुसऱ्यात अंमलबजावणी होते आणि तिसऱ्यात परिणामांचे मूल्यांकन केले जाते.
5. भारतातील प्रशासकीय व्यवस्थेची वैशिष्ट्ये काय आहेत?
उत्तर: भारतात संघराज्य शासनव्यवस्था आहे ज्यात राष्ट्रीय, राज्य आणि स्थानिक स्तर आहेत. यात कायदेमंडळ, कार्यकारी मंडळ आणि न्यायमंडळ अशा तीन शाखा आहेत. ही व्यवस्था संविधानाच्या मूल्यांवर आधारित आहे आणि ब्रिटिश काळाचा प्रभाव दिसतो.
6. लोकप्रशासनाचा विकास कसा झाला?
उत्तर: लोकप्रशासनाचा विकास प्राचीन काळापासून झाला, जसे कौटिल्याच्या अर्थशास्त्रातून दिसतो. अठराव्या शतकात कॅमेरॅलिझमने पद्धतशीर व्यवस्थापनाला चालना दिली. वूड्रो विल्सन यांनी 1887 मध्ये अमेरिकेत लोकप्रशासन शास्त्राचा पाया रचला.
7. राज्यशास्त्र आणि लोकप्रशासन यांचा संबंध काय?
उत्तर: राज्यशास्त्रात राज्य, शासन आणि धोरणांचा अभ्यास होतो, तर लोकप्रशासन या धोरणांची अंमलबजावणी करते. राज्यशास्त्र धोरण बनवते, तर लोकप्रशासन ते प्रत्यक्षात आणते. दोन्ही एकमेकांना पूरक आहेत.
8. नीती आयोगाची भूमिका काय आहे?
उत्तर: नीती आयोग शासनाला सार्वजनिक धोरणांवर मार्गदर्शन आणि सल्ला देते. हे भारत सरकारचा ‘विचार गट’ म्हणून काम करते आणि दीर्घकालीन योजना बनवते. स्थानिक ते राष्ट्रीय स्तरावर नियोजनाला प्रोत्साहन देते.
9. प्रशासनाचे कार्य कसे चालते?
उत्तर: प्रशासन राष्ट्रीय, राज्य आणि स्थानिक स्तरावर मंत्रालये आणि नोकरशाहीमार्फत चालते. नियोजन, समन्वय आणि अंमलबजावणी यावर भर दिला जातो. UPSC आणि MPSC मार्फत अधिकाऱ्यांची भरती होते आणि संविधानाला प्राधान्य दिले जाते.
10. कचरा व्यवस्थापनासाठी सार्वजनिक धोरण कसे बनवले जाते?
उत्तर: कचरा व्यवस्थापनासाठी समस्या निवडून धोरण बनवले जाते, मग अंमलबजावणीसाठी शासकीय आणि अशासकीय संस्था काम करतात. त्यानंतर परिणाम तपासून सुधारणा केल्या जातात. यात स्थानिक शासन आणि नागरिकांचा सहभाग असतो.
Leave a Reply