राज्यशास्त्र Important Question Class 11 Chapter 8 Rajyashastra Maharashtra Board Marathi Medium

विकास प्रशासन

लघु प्रश्न

1. विकास प्रशासन म्हणजे काय?
उत्तर: विकास प्रशासन म्हणजे सरकारद्वारे सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय बदल घडवण्याची प्रक्रिया.

2. कल्याणकारी राज्याची संकल्पना काय आहे?
उत्तर: नागरिकांच्या हितासाठी आणि मूलभूत गरजा पूर्ण करण्यासाठी कार्य करणारे राज्य.

3. ‘लाल फित’ म्हणजे काय?
उत्तर: प्रशासकीय कामात नियमांमुळे होणारी अनावश्यक दिरंगाई.

4. विकास प्रशासनाची गरज का आहे?
उत्तर: समाजात बदल, सुधारणा आणि प्रगती साधण्यासाठी.

5. भारतात औद्योगिकीकरणाला काय म्हणतात?
उत्तर: पंडित नेहरूंनी त्याला ‘आधुनिक भारताची मंदिरे’ म्हटले.

6. नीति आयोग कधी स्थापन झाला?
उत्तर: २०१४ साली.

7. लोकसहभागाचा विकासात काय फायदा आहे?
उत्तर: विकासाची प्रक्रिया प्रभावी आणि यशस्वी होते.

8. हरीत क्रांती कधी सुरू झाली?
उत्तर: १९६६-६७ मध्ये.

9. विकास प्रशासनाचे प्रमुख उद्दिष्ट काय आहे?
उत्तर: लोकांचे जीवनमान सुधारणे.

10. आधार योजनेचा उद्देश काय आहे?
उत्तर: प्रत्येक नागरिकाला अद्वितीय ओळख क्रमांक देणे.

दीर्घ प्रश्न

1. विकास प्रशासनाची उत्पत्ती कशी झाली?
उत्तर: दुसऱ्या महायुद्धानंतर आशिया-आफ्रिकेतील स्वतंत्र देशांपुढे राष्ट्र उभारणीचे आव्हान होते. या देशांना पारंपरिक प्रशासनाऐवजी विकासाची प्रक्रिया हवी होती. त्यातून सामाजिक, आर्थिक बदलांसाठी ‘विकास प्रशासन’ उदयाला आले.

2. पारंपरिक लोकप्रशासन आणि विकास प्रशासनात काय फरक आहे?
उत्तर: पारंपरिक लोकप्रशासन नियम आणि स्थिरतेवर लक्ष देते, तर विकास प्रशासन बदल आणि प्रगतीवर भर देते. लोकप्रशासनात दिरंगाई असते, तर विकास प्रशासन नावीन्य आणि लोकसहभागाला प्राधान्य देते.

3. भारतातील विकास प्रशासनाची दोन वैशिष्ट्ये सांगा.
उत्तर: भारतात विकास प्रशासन बदलाभिमुख आहे, जे दारिद्र्य कमी करण्यावर लक्ष देते. तसेच उत्पादनाभिमुख आहे, जिथे ठरलेली उद्दिष्टे (उदा. आर्थिक वाढ) साध्य करण्यासाठी प्रयत्न होतात.

4. नीति आयोगाची भूमिका काय आहे?
उत्तर: नीति आयोग २०१४ मध्ये स्थापन झाला आणि नियोजन आयोगाची जागा घेतली. तो गावापासून राष्ट्रीय स्तरापर्यंत विकेंद्रित योजनांचे नियोजन करतो आणि देशाच्या विकासाला दिशा देतो.

5. स्वातंत्र्योत्तर भारतातील विकासाची दोन उद्दिष्टे सांगा.
उत्तर: भारताने अर्थव्यवस्थेचे आधुनिकीकरण केले ज्यामुळे रोजगार वाढले. तसेच जमीन सुधारणांद्वारे जमीन मालकीची असमानता कमी करून सामाजिक न्याय साधण्याचा प्रयत्न केला.