राज्यशास्त्र Important Question Class 11 Chapter 9 Rajyashastra Maharashtra Board Marathi Medium

१९४५ नंतरचे जग – I

लघु प्रश्न

1. दुसऱ्या महायुद्धानंतर कोणत्या दोन देशांचे महत्त्व वाढले?
उत्तर: अमेरिका आणि सोव्हिएट रशिया.

2. संयुक्त राष्ट्रांची स्थापना कधी झाली?
उत्तर: १९४५ मध्ये.

3. शीतयुद्ध म्हणजे काय?
उत्तर: अमेरिका आणि सोव्हिएट रशिया यांच्यातील तणावपूर्ण संबंध.

4. युरोपची विभागणी कशात झाली?
उत्तर: पूर्व आणि पश्चिम युरोप.

5. सुरक्षा परिषदेत किती सभासद देश आहेत?
उत्तर: १५.

6. आशियाचा उदय कशामुळे झाला?
उत्तर: वसाहतवादविरोधी लढ्यांमुळे.

7. नाटोची स्थापना कधी झाली?
उत्तर: १९४९ मध्ये.

8. बोल्शेविक क्रांती कधी झाली?
उत्तर: १९१७ मध्ये.

9. संयुक्त राष्ट्रांचे मुख्य कार्यालय कोठे आहे?
उत्तर: न्यूयॉर्क, अमेरिका.

10. प्रादेशिकतावाद म्हणजे काय?
उत्तर: एका प्रदेशातील देशांचे सहकार्य.

दीर्घ प्रश्न

1. दुसऱ्या महायुद्धानंतर युरोपकेंद्रित राजकारणाचा शेवट कसा झाला?
उत्तर: दुसऱ्या महायुद्धात जर्मनी, फ्रान्स, इटली पराभूत झाले आणि युनायटेड किंग्डम कमकुवत झाले. त्यामुळे युरोपचे महत्त्व कमी झाले. अमेरिका आणि सोव्हिएट रशिया हे नवे बलाढ्य देश उदयास आले आणि जग युरोपकेंद्रित राहिले नाही.

2. शीतयुद्धाची सुरुवात कशी झाली?
उत्तर: दुसऱ्या महायुद्धानंतर युरोप पूर्व आणि पश्चिम अशा दोन गटांत विभागला गेला. अमेरिका आणि सोव्हिएट रशिया यांच्यात तणाव वाढला. या तणावाला शीतयुद्ध म्हणतात, ज्यात प्रत्यक्ष युद्ध नव्हते पण सतत स्पर्धा होती.

3. संयुक्त राष्ट्रांची स्थापना का झाली?
उत्तर: १९४५ मध्ये दुसऱ्या महायुद्धानंतर शांतता आणि स्थैर्य राखण्यासाठी संयुक्त राष्ट्रांची स्थापना झाली. राष्ट्रसंघाला अपयश आल्याने त्याच्या जागी ही नवीन संघटना आली. जागतिक समस्यांवर उपाय शोधणे हे तिचे उद्दिष्ट होते.

4. युरोपची विभागणी कशी झाली?
उत्तर: दुसऱ्या महायुद्धानंतर सोव्हिएट रशियाने पूर्व युरोपवर ताबा मिळवला, तर अमेरिका, फ्रान्स आणि युनायटेड किंग्डमने पश्चिम युरोपवर नियंत्रण ठेवले. जर्मनीचेही दोन भाग झाले आणि युरोपचे हे विभाजन शीतयुद्धाला कारणीभूत ठरले.

5. सुरक्षा परिषदेची जबाबदारी काय आहे?
उत्तर: सुरक्षा परिषदेची मुख्य जबाबदारी आंतरराष्ट्रीय शांतता आणि सुरक्षितता राखणे आहे. ती १५ सभासद देशांची आहे, त्यात ५ कायम आणि १० अस्थायी सदस्य आहेत. संघर्ष थांबवण्यासाठी ती निर्णय घेते.

6. आशियात शीतयुद्ध कसे पसरले?
उत्तर: १९४९ मध्ये चीन साम्यवादी झाला आणि सोव्हिएट रशियाशी जोडला गेला. १९५० मध्ये कोरियन युद्ध सुरू झाले, ज्यात उत्तर कोरिया आणि दक्षिण कोरिया यांच्यात विभागणी झाली. अशा घटनांमुळे आशियात शीतयुद्ध वाढले.

7. संयुक्त राष्ट्रांचे मानवी हक्कांबाबत काय कार्य आहे?
उत्तर: संयुक्त राष्ट्रे मानवी हक्कांचे संरक्षण आणि संवर्धन करते. १९४८ मध्ये मानवी हक्कांचा जाहीरनामा घोषित झाला. आपत्तींमध्ये मदत करणे आणि हक्कांसाठी जागरूकता वाढवणे हे तिचे कार्य आहे.

8. नाटो आणि वॉर्सा करार म्हणजे काय?
उत्तर: नाटो (१९४९) हा अमेरिकेच्या नेतृत्वाखालील पश्चिम युरोपचा लष्करी गट आहे, जो सोव्हिएट धोक्यापासून संरक्षणासाठी आहे. वॉर्सा करार (१९५५) हा सोव्हिएट रशियाच्या नेतृत्वाखालील पूर्व युरोपचा गट आहे, जो अमेरिकेपासून संरक्षणासाठी बनला.

9. बांडुंग परिषदेचे महत्त्व काय होते?
उत्तर: १९५५ मध्ये इंडोनेशियात झालेली बांडुंग परिषद आशिया आणि आफ्रिकेतील प्रादेशिकतावादासाठी महत्त्वाची होती. तिने सहकार्य वाढवले आणि सामाजिक-आर्थिक प्रश्नांवर चर्चा केली. स्वातंत्र्यलढ्यांना तिने बळ दिले.

10. प्रादेशिकतावादाची संकल्पना काय आहे?
उत्तर: प्रादेशिकतावाद म्हणजे एका भौगोलिक क्षेत्रातील देशांचे सहकार्य आणि संघटना. हे देश आपले हित साध्य करण्यासाठी एकत्र येतात. युरोपियन युनियन आणि सार्क ही त्याची उदाहरणे आहेत.