भूगोल Important Questions Chapter 6 Class 12 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

Important Questions For All Chapters – भूगोल Class 12

तृतीयक आर्थिक क्रिया

लहान प्रश्न

1. तृतीयक आर्थिक क्रिया म्हणजे काय?
उत्तर: उत्पादनाच्या प्रक्रियेत सेवा देणाऱ्या क्रियांना तृतीयक आर्थिक क्रिया म्हणतात.

2. पर्यटन उद्योग कोणत्या प्रकारच्या आर्थिक क्रियेमध्ये मोडतो?
उत्तर: तृतीयक आर्थिक क्रियेमध्ये.

3. सेवा क्षेत्राचे महत्त्व कोणत्या प्रकारच्या देशात जास्त असते?
उत्तर: विकसित देशांमध्ये.

4. परिवहनाचे किती प्रकार आहेत?
उत्तर: तीन प्रकार – स्थल, जल आणि वायू परिवहन.

5. ई-सेवा म्हणजे काय?
उत्तर: इंटरनेटच्या माध्यमातून दिल्या जाणाऱ्या सेवा.

6. व्यवसाय सेवा कोणत्या प्रकारच्या सेवांमध्ये मोडतात?
उत्तर: तृतीयक सेवा.

7. वित्त सेवा कोणत्या क्षेत्रात मोडतात?
उत्तर: बँका, विमा, शेअर बाजार अशा वित्तीय संस्थांमध्ये.

8. भारतामध्ये रेल्वेचे जाळे सर्वात जास्त कुठे आहे?
उत्तर: उत्तर भारतात.

9. हवाई वाहतुकीचे मुख्य वैशिष्ट्य काय आहे?
उत्तर: जलद गती.

10. डाक सेवा कोणत्या प्रकारच्या सेवेत मोडते?
उत्तर: तृतीयक आर्थिक क्रिया.

लांब प्रश्न

1. तृतीयक आर्थिक व्यवसाय म्हणजे काय? त्याची वैशिष्ट्ये सांगा.
उत्तर: तृतीयक आर्थिक व्यवसाय म्हणजे सेवा प्रदान करणारे व्यवसाय, जसे की वाहतूक, व्यापार, पर्यटन, संदेशवहन. या व्यवसायात कच्चा माल किंवा उत्पादन तयार होत नाही, फक्त सेवा दिली जाते.

वैशिष्ट्ये:

• सेवा प्रदान करणे, जसे की माल वाहतूक, शिक्षण, जाहिरात.
• प्राथमिक आणि द्वितीयक व्यवसायांना पूरक.
• भौगोलिक घटकांवर अवलंबून, जसे की हवामान, स्थान.
• रोजगाराच्या संधी वाढवतात.
• उदाहरण: दुकानदार, पर्यटन, बँकिंग.

2. रोहित, सेजल आणि आसिफ यांनी कोणते व्यवसाय निवडले आणि त्यांना कोणत्या अडचणी आल्या?
उत्तर: रोहित: निर्यातक्षम फुले (लिली, ऑर्किड) आणि फळे (किवी, ड्रॅगनफ्रुट) पिकवण्याचा व्यवसाय. त्याला शेतीत बदल, परवाना, बँक खाते आणि विशेष खताची गरज होती.
सेजल: टूथपेस्ट उत्पादन (द्वितीयक). तिला यंत्रसामग्री, जागा, परवाने आणि भांडवलाची गरज होती. तिच्या वडिलांनी जमीन दिली आणि स्टार्टअप योजनेतून कर्ज मिळाले.
आसिफ: कार्यक्रम व्यवस्थापन (तृतीयक). त्याला मनुष्यबळ, परवाने आणि कार्यालयाची गरज होती. त्याने माहितीपत्रक आणि व्हिजिटिंग कार्ड तयार केले.
अडचणी: भांडवल, परवाने, जागा, विशेष तंत्रज्ञान आणि माहिती गोळा करणे.

3. व्यापारावर परिणाम करणारे भौगोलिक घटक कोणते?
उत्तर: व्यापारावर खालील भौगोलिक घटक परिणाम करतात:

• नैसर्गिक संसाधने: प्रत्येक ठिकाणी संसाधने वेगळी असतात. उदा., आखाती देश तेल निर्यात करतात, तर अन्नधान्य आयात करतात.
• हवामान: हवामानामुळे उत्पादनांचे प्रकार ठरतात. उदा., श्रीलंका चहा निर्यात करते.
• लोकसंख्या: जास्त लोकसंख्या असलेल्या देशांना अन्नाची गरज असते.
• संस्कृती: विशिष्ट उत्पादनांना मागणी असते, जसे की काश्मिरी शाल.
• आर्थिक खर्च: आयात स्वस्त असेल तर व्यापार वाढतो.
• निपुणता: विशेष कौशल्य असलेले देश सेवा निर्यात करतात, जसे इस्रायल शेती अभियांत्रिकी.

4. वाहतूक ही तृतीयक क्रिया का आहे? तिचे प्रकार सांगा.
उत्तर: वाहतूक ही तृतीयक क्रिया आहे कारण ती माल आणि प्रवाशांना एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी नेण्याची सेवा देते. ती उत्पादन तयार करत नाही, फक्त सेवा पुरवते.

प्रकार:

• भूमार्ग: रस्ते, लोहमार्ग (उदा., ट्रान्स ऑस्ट्रेलियन रेल्वे).
• जलमार्ग: सागरी वाहतूक, कालवे (उदा., सुएझ, पनामा).
• हवाई मार्ग: विमाने, आंतरराष्ट्रीय विमानतळ (उदा., मुंबई, दिल्ली).
  प्रत्येक मार्गाची वैशिष्ट्ये आणि गरजा वेगळ्या असतात.

5. पर्यटन हा तृतीयक व्यवसाय का आहे? त्यावर परिणाम करणारे घटक कोणते?
उत्तर: पर्यटन हा तृतीयक व्यवसाय आहे कारण तो प्रवास, राहणे, खाणे यासारख्या सेवा पुरवतो. यात कच्चा माल किंवा उत्पादन तयार होत नाही.

परिणाम करणारे घटक:

• प्राकृतिक: हवामान, समुद्रकिनारे, जैवविविधता (उदा., मालदीव).
• मानवी: वाहतूक, राहण्याची सोय, सांस्कृतिक वैविध्य.
• शासकीय धोरणे: पर्यटनाला प्रोत्साहन देणारी योजना.
• स्थान: बेटांवर (जसे अरुबा) पर्यटन जास्त वाढते.
• राजकीय स्थिरता: सुरक्षित देशांना पर्यटक येतात.

6. संदेशवहन ही तृतीयक क्रिया कशी आहे? त्याची आधुनिक साधने कोणती?
उत्तर: संदेशवहन ही तृतीयक क्रिया आहे कारण ती माहिती एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी पोहोचवण्याची सेवा देते. यात उत्पादन होत नाही.
आधुनिक साधने:

• मोबाइल आणि इंटरनेट (ई-मेल, “व्हाट्सएप”).
• कृत्रिम उपग्रह (हवामान, नकाशे).
• दूरध्वनी, दूरदर्शन.
• उपग्रहीय संदेशवहन (जीपीएस).
  ही साधने माहिती जलद आणि अचूक पाठवतात, ज्यामुळे व्यवसाय आणि विकासाला चालना मिळते.

7. चतुर्थक आणि पंचक व्यवसाय म्हणजे काय? त्यांच्यातील फरक सांगा.
उत्तर: चतुर्थक व्यवसाय: संशोधन, शिक्षण, माहिती यांचा समावेश. उदा., शिक्षक, संख्याशास्त्री, संगणक विकासक.
पंचक व्यवसाय: उच्चस्तरीय निर्णय आणि धोरण ठरवणे. उदा., सरकारी अधिकारी, न्यायाधीश, वरिष्ठ कार्यकारी.

फरक:

• चतुर्थकमध्ये संशोधन आणि प्रशिक्षण, तर पंचकमध्ये निर्णय घेणे.
• चतुर्थकमध्ये माहितीचा वापर, पंचकमध्ये नीती आखणे.
• चतुर्थक सर्वसामान्य सेवा, पंचक उच्चस्तरीय जबाबदारी.

8. सुएझ आणि पनामा कालव्यांचे व्यापारातील महत्त्व स्पष्ट करा.
उत्तर: सुएझ आणि पनामा कालवे सागरी व्यापारात क्रांतिकारी बदल घडवतात:

• सुएझ कालवा: आशिया, आफ्रिका आणि युरोपला भूमध्य समुद्राद्वारे जोडतो. यामुळे युरोप-आशिया अंतर कमी होते, वेळ आणि खर्च वाचतो.
• पनामा कालवा: पॅसिफिक आणि अटलांटिक महासागर जोडतो. यामुळे अमेरिका-आशिया व्यापार जलद आणि स्वस्त होतो.
  दोन्ही कालव्यांमुळे सागरी वाहतूक सुलभ झाली, ज्यामुळे आंतरराष्ट्रीय व्यापार वाढला.

9. वाहतुकीवर भौगोलिक घटकांचा कसा परिणाम होतो?
उत्तर: भौगोलिक घटक वाहतुकीवर खालीलप्रमाणे परिणाम करतात:

• भूरचना: सपाट जमिनीवर रस्ते आणि रेल्वे बनवणे सोपे, तर डोंगराळ भागात अडचणी.
• हवामान: धुके किंव हिमवृष्टी हवाई वाहतुकीला अडथळा ठरते.
• किनारा: दंतूर किनारे बंदरांसाठी योग्य, जसे मुंबई पोर्ट.
• जंगल/वाळवंट: आफ्रिका, दक्षिण अमेरिकेत जंगल आणि वाळवंटामुळे रस्ते बनवणे कठीण.
• स्थान: सागरी मार्ग किनाऱ्याजवळ, हवाई मार्ग मैदानी भागात विकसित.

10. पर्यटनाच्या नियोजनाचे महत्त्वस्पष्ट करा.
उत्तर: पर्यटनाच्या नियोजनाचे महत्त्व खालीलप्रमाणे आहे:

• आर्थिक वाढ: पर्यटनामुळे रोजगार आणि उत्पन्न वाढते (उदा., मालदीवमध्ये ३८.९२% योगदान).
• पर्यावरण संरक्षण: नियोजनामुळे नकारात्मक प्रभाव कमी होतात, जसे प्रदूषण.
• सांस्कृतिक जपणूक: स्थानिक संस्कृती आणि परंपरांचे रक्षण होते.
• समुदाय सहभाग: स्थानिकांना रोजगार आणि निर्णयप्रक्रियेत सामील करता येते.
• शाश्वत विकास: दीर्घकालीन लाभासाठी संसाधनांचा योग्य वापर.
• नियोजनामुळे पर्यटन स्थिर आणि फायदेशीर बनते, ज्याचा समुदाय आणि देशाला फायदा होतो.