इतिहास Important Questions Chapter 1 Class 12 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Important Questions For All Chapters – इतिहास Class 12

युरोपातील प्रबोधन आणि विज्ञानाचा विकास

लहान प्रश्न

1. धर्मयुद्धे कोणत्या शहरांकरिता लढली गेली?
उत्तर: जेरुसलेम आणि बेथलेहेम

2. प्रबोधनकाळात कोणता विचार सर्वाधिक केंद्रस्थानी होता?
उत्तर: मानवतावाद

3. गॅलिलिओने कोणती यंत्रे सुधारली?
उत्तर: दुर्बिण

4. गॅलिलिओला कोणत्या विज्ञान शाखेचा जनक मानले जाते?
उत्तर: प्रायोगिक विज्ञान

5. छपाईचा शोध कोणी लावला?
उत्तर: जोहान्स गुटेनबर्ग

6. रसायनशास्त्राची सुरुवात कोणत्या शास्त्रातून झाली?
उत्तर: किमया शास्त्र

7. ‘धावता धोटा’ कोणी तयार केला?
उत्तर: जॉन के

8. वास्को-द-गामा कोणत्या देशातून भारतात आला?
उत्तर: पोर्तुगाल

9. भौगोलिक शोधांच्या काळात ‘अमेरिका’ या खंडाचे नाव कशावरून ठेवले गेले?
उत्तर: अमेरिगो वेस्पुसी

10. यंत्रमाग कोणी तयार केला?
उत्तर: एडमंड कार्टराईट

लांब प्रश्न

1. धर्मयुद्धाच्या अपयशाची कारणे आणि परिणाम स्पष्ट करा.
उत्तर: धर्मयुद्ध अपयशी ठरले कारण पोप आणि युरोपीय राजे संकुचित हेतूंनी युद्धाकडे पाहत होते. राजांमध्ये एकी नव्हती, पोप आणि सम्राटांमध्ये मतभेद होते. परिणामी, ख्रिस्ती योद्ध्यांना पराभव पत्करावा लागला. परिणामतः पोपवरील श्रद्धा कमी झाली, सरंजामशाहीची पीछेहाट झाली, व्यापार वाढला, युद्धतंत्र विकसित झाले, नवीन वनस्पती, फळे, कपडे युरोपात पोहोचले, आणि ज्ञानाचा प्रसार झाला.

2. प्रबोधनकाळातील विज्ञानाच्या प्रगतीची माहिती लिहा.
उत्तर: या काळात निरीक्षण व प्रयोग यावर आधारित वैज्ञानिक पद्धती विकसित झाली. गॅलिलिओ, कोपर्निकस, केपलर यांसारख्या वैज्ञानिकांनी आधुनिक विज्ञानाचा पाया रचला. गॅलिलिओने दुर्बिण सुधारली, कोपर्निकसने सूर्यकेंद्रित सिद्धांत मांडला, छपाईचा शोध लागला, विद्यापीठांमध्ये स्वतंत्र विचाराला चालना मिळाली, आणि किमया शास्त्राचे रूपांतर रसायनशास्त्रात झाले.

3. औद्योगिक क्रांती म्हणजे काय? तिचे परिणाम स्पष्ट करा.
उत्तर: हस्तोद्योगातून यंत्रउद्योगाकडे झालेला बदल म्हणजे औद्योगिक क्रांती. यात बाष्पशक्तीचा उपयोग करून उत्पादन वाढवले गेले. इंग्लंडमध्ये ही क्रांती झाली. त्यामुळे वस्त्रोद्योग, धातुविज्ञान, वाहतूक, शेतीत यंत्रांचा वापर सुरू झाला. भारतावर परिणाम म्हणून घरगुती उद्योगांचा ऱ्हास, शोषण, आणि रेल्वेचा उपयोग मालवाहतूकसाठी झाला.

4. गॅलिलिओचे वैज्ञानिक योगदान सांगा.
उत्तर: गॅलिलिओने तर्कशुद्ध पद्धतीने निरीक्षण व प्रयोग केले. त्याने दुर्बिण सुधारली, गुरूचे उपग्रह, चंद्रावर डोंगरदऱ्या यांचा शोध घेतला. त्याने वस्तूंच्या पडण्याचा वेग एकसमान असल्याचे सिद्ध केले. त्यामुळे तो आधुनिक प्रायोगिक विज्ञानाचा जनक मानला जातो.

5. भौगोलिक शोध कोणत्या कारणांनी घडून आले?
उत्तर: तुर्कांनी इस्तंबूल जिंकल्यामुळे पूर्वेकडील मार्ग बंद झाले. युरोपीयांना नव्या मार्गांचा शोध घ्यावा लागला. व्यापारी, दर्यावर्दी, आणि राजांना नवे प्रदेश हवे होते. नव्या बाजारपेठा मिळवणे, व्यापार वाढवणे ही कारणे होती.

6. प्रबोधनकाळात विद्यापीठांमध्ये कोणते विषय शिकवले जात होते?
उत्तर: होमरची महाकाव्ये, ग्रीक नाटके, वक्त्यांची भाषणे, ललित साहित्य, शिल्पकला, राज्यशास्त्र, नीतिशास्त्र आणि इतिहास यांचा समावेश होता. यामुळे स्वतंत्र विचारसरणीला चालना मिळाली.

7. औद्योगिक क्रांती इंग्लंडमध्येच का झाली?
उत्तर: इंग्लंडमध्ये लोखंड व कोळशाचे साठे, दमट हवामान, वसाहती, कच्चा माल, व्यापाराचे साधन, आणि श्रम स्वस्त मिळत होते. त्यामुळे तेथे यंत्रांचा उपयोग करून उत्पादन वाढवणे शक्य झाले.

8. धातुविज्ञान क्षेत्रात कोणते बदल झाले?
उत्तर: लाकडाऐवजी दगडी कोळसा वापरण्यात आला. लोखंडाच्या रसापासून लोखंडी पट्ट्या तयार करण्यात आल्या. पोलादनिर्मितीची प्रक्रिया विकसित झाली. त्यामुळे यंत्रउद्योग व रेल्वे वाढल्या.

9. भौगोलिक शोधांमध्ये वास्को-द-गामाचे योगदान काय होते?
उत्तर: वास्को-द-गामा पोर्तुगालमधून भारतात आलेला पहिला दर्यावर्दी होता. त्याने कालिकत येथे पोचून व्यापाराची परवानगी घेतली. यामुळे युरोप-भारत व्यापारी संबंध सुरू झाले.

10. आर्थिक राष्ट्रवाद म्हणजे काय?
उत्तर: स्वतःच्या राष्ट्राच्या आर्थिक हितासाठी इतर राष्ट्रांची आर्थिक नाकेबंदी करणे, त्यांच्या व्यापारावर निर्बंध आणणे, आपल्याच राष्ट्रातील उद्योगांना प्रोत्साहन देणे, हे आर्थिक राष्ट्रवादाचे तत्त्व आहे. औद्योगिक क्रांतीनंतर याला चालना मिळाली.