इतिहास Important Questions Chapter 10 Class 12 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Important Questions For All Chapters – इतिहास Class 12

शीतयुद्ध

लहान प्रश्न

1. ‘शीतयुद्ध’ ही संज्ञा सर्वप्रथम कोणी वापरली?
उत्तर: वॉल्टर लिपमन

2. ‘पोलादी पडदा’ ही संज्ञा कोणी वापरली?
उत्तर: विन्स्टन चर्चिल

3. नाटो संघटना कधी स्थापन झाली?
उत्तर: १९४९ साली

4. ‘ॲन्झुस’ करारात कोणती राष्ट्रे होती?
उत्तर: ऑस्ट्रेलिया, न्यूझीलंड, अमेरिका

5. भारताने कोणते धोरण स्वीकारले?
उत्तर: अलिप्ततावाद

6. सीएटो संघटनेचे मुख्यालय कुठे होते?
उत्तर: थायलंड

7. शीतयुद्ध काळात रशियाचे नेते कोण होते?
उत्तर: जोसेफ स्टॅलिन, निकिता क्रुश्चेव्ह, गोर्बाचेव्ह

8. वॉर्सा करार कोणत्या देशांनी केला?
उत्तर: सोव्हिएट रशिया व त्याचे सहयोगी देश

9. सार्कची स्थापना कधी झाली?
उत्तर: १९८५

10. राष्ट्रकुलचा प्रमुख कोण असतो?
उत्तर: ब्रिटिश राजा किंवा राणी

लांब प्रश्न

1. शीतयुद्धाची व्याख्या सांगा आणि त्याची वैशिष्ट्ये स्पष्ट करा.
उत्तर: शीतयुद्ध म्हणजे दुसऱ्या महायुद्धानंतर भांडवलशाही (अमेरिका) आणि साम्यवादी (सोव्हिएट रशिया) देशांमधील सत्ता आणि प्रभावासाठीचा संघर्ष. यात थेट युद्ध झाले नाही, पण राजकीय, आर्थिक आणि तांत्रिक स्पर्धा होती.
वैशिष्ट्ये:

• आंतरराष्ट्रीय अविश्वास: दोन्ही गटांना एकमेकांवर विश्वास नव्हता.
• राजकीय आणि आर्थिक दबाव: देशांनी एकमेकांवर दबाव टाकला.
• तंत्रज्ञान स्पर्धा: अण्वस्त्रे आणि अंतराळ संशोधनात स्पर्धा होती.
• प्रचार युद्ध: दोन्ही बाजूंनी एकमेकांविरुद्ध प्रचार केला.

2. नाटो (NATO) म्हणजे काय आणि त्याची स्थापना का झाली?
उत्तर: नाटो (North Atlantic Treaty Organisation) ही १९४९ मध्ये स्थापन झालेली लष्करी संघटना आहे. सोव्हिएट रशियाच्या विस्तारवादापासून युरोपीय देशांना संरक्षण देण्यासाठी अमेरिका, कॅनडा, आणि युरोपीय देशांनी ही संघटना स्थापन केली. यामुळे साम्यवादाचा प्रसार रोखण्याचा प्रयत्न झाला.

3. साक (SAARC) संघटनेची उद्दिष्टे कोणती आहेत?
उत्तर: साक (South Asian Association for Regional Cooperation) ही दक्षिण आशियाई देशांची संघटना आहे. तिची उद्दिष्टे खालीलप्रमाणे:

• दक्षिण आशियातील देशांमधील सहकार्य वाढवणे.
• आर्थिक आणि सामाजिक विकासाला चालना देणे.
• गरिबी कमी करणे आणि व्यापार वाढवणे.
• माहिती आदान-प्रदान आणि मानव संसाधन विकासासाठी केंद्रे स्थापन करणे.

4. भारताने शीतयुद्धात अलिप्ततावादाची भूमिका का स्वीकारली?
उत्तर: भारताने शीतयुद्धात अमेरिका किंवा सोव्हिएट रशियाच्या बाजूने न जाता अलिप्ततावाद स्वीकारला. याचे कारण भारताला स्वतंत्र धोरण ठेवायचे होते. भारताला कोणत्याही महासत्तेच्या दबावाखाली यायचे नव्हते आणि शांतता आणि सहकार्याला प्रोत्साहन द्यायचे होते. पंडित नेहरूंनी याला चालना दिली.

5. बर्लिन भिंत म्हणजे काय आणि ती का बांधली गेली?
उत्तर: बर्लिन भिंत ही १९६१ मध्ये सोव्हिएट रशियाने पूर्व जर्मनी आणि पश्चिम जर्मनीला वेगळे करण्यासाठी बांधलेली भिंत होती. पूर्व जर्मनीतील लोक पश्चिम जर्मनीत पळून जाऊ नयेत म्हणून ही भिंत बांधली गेली. याला ‘Wall of Shame’ असेही म्हणत. १९८९-१९९० मध्ये ती पाडली गेली आणि जर्मनी एक झाले.

6. सोव्हिएट रशियाच्या विघटनाचे कारण काय होते?
उत्तर: सोव्हिएट रशियाचे विघटन १९९१ मध्ये झाले. याची कारणे:

• आर्थिक संकट: सोव्हिएट रशियाची अर्थव्यवस्था कमकुवत झाली.
• गोर्बाचेव्हचे धोरण: मिखाईल गोर्बाचेव्ह यांनी ‘पेरेस्त्रॉयका’ (पुनर्रचना) आणि ‘ग्लास्नोस्त’ (खुलेपणा) ही धोरणे आणली, ज्यामुळे स्वातंत्र्याची मागणी वाढली.
• राष्ट्रीयत्वाची भावना: सोव्हिएट रशियातील छोट्या देशांनी स्वातंत्र्य मागितले, ज्यामुळे रशिया १५ स्वतंत्र देशांमध्ये विभागला गेला.

7. राष्ट्रकुल (Commonwealth) म्हणजे काय आणि भारताचा त्यात कसा सहभाग आहे?
उत्तर: राष्ट्रकुल ही ब्रिटिश साम्राज्याखालील स्वतंत्र देशांची संघटना आहे, ज्याचे नेतृत्व ब्रिटिश राजा किंवा राणी करते. भारताने १९४७ मध्ये स्वातंत्र्य मिळाल्यावर राष्ट्रकुलात सामील होण्याचा निर्णय घेतला. भारताने राष्ट्रकुल खेळांमध्ये (Commonwealth Games) सक्रिय सहभाग घेतला आणि वसाहतवादाविरोधी भूमिका घेतली.

8. शीतयुद्धाचे जगावर काय परिणाम झाले?
उत्तर: शीतयुद्धामुळे जगावर खालील परिणाम झाले:

• जगाचे दोन गटात विभाजन: भांडवलशाही आणि साम्यवादी गट तयार झाले.
• अण्वस्त्र स्पर्धा: अण्वस्त्रे आणि अंतराळ संशोधनात स्पर्धा वाढली.
• आर्थिक खर्च: दोन्ही बाजूंनी युद्धासाठी प्रचंड खर्च केला.
• गैरसमज आणि तणाव: देशांमधील अविश्वास वाढला.
• निःशस्त्रीकरणाकडे दुर्लक्ष: शस्त्रास्त्रांचा वापर वाढला.

9. वॉर्सा करार म्हणजे काय आणि त्याचा उद्देश काय होता?
उत्तर: वॉर्सा करार हा १९५५ मध्ये सोव्हिएट रशिया आणि पूर्व युरोपीय साम्यवादी देशांनी केलेला लष्करी करार होता. याचा उद्देश नाटोच्या विरोधात साम्यवादी देशांना एकत्र करणे आणि त्यांना संरक्षण देणे हा होता. हा करार शीतयुद्धात महत्त्वाचा होता.

10. भारताने वसाहतवादाविरोधात कशी भूमिका घेतली?
उत्तर: भारताने नेहमीच वसाहतवादाविरोधात ठाम भूमिका घेतली. पंडित नेहरूंनी राष्ट्रकुल आणि संयुक्त राष्ट्रसंघात वसाहतवादाविरोधी विचार मांडले. भारताने आफ्रिका आणि आशियातील वसाहतींना स्वातंत्र्यासाठी पाठिंबा दिला. राष्ट्रकुलात भारताने वर्णभेद धोरणाविरोधातही आवाज उठवला.