इतिहास Important Questions Chapter 12 Class 12 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Important Questions For All Chapters – इतिहास Class 12

बदलता भारत – भाग २

लहान प्रश्न

1. पल्स पोलिओ मोहीम कोणत्या वर्षी सुरू झाली?
उत्तर: १९९५

2. ‘मानव अधिकार आयोग’ कोणत्या कायद्यान्वये स्थापन झाला?
उत्तर: मानव अधिकार संरक्षण कायदा, १९९३

3. राहीबाई पोपेरे यांना कोणता पुरस्कार मिळाला?
उत्तर: नारी शक्ती पुरस्कार (२०१८)

4. भारताचे पहिले १००% साक्षर जिल्हे कोणते?
उत्तर: एर्नाकुलम, केरळ

5. राष्ट्रीय क्रीडा विद्यापीठ कुठे स्थापन झाली आहे?
उत्तर: मणिपूर

6. सचिन तेंडुलकर यांना दिलेला सर्वोच्च सन्मान कोणता आहे?
उत्तर: भारतरत्न

7. ‘INTACH’ या संस्थेचा मुख्य उद्देश काय आहे?
उत्तर: वारसा जतन व जागृती

8. कासव महोत्सव कुठे साजरा होतो?
उत्तर: वेळास, महाराष्ट्र

9. प्लास्टिकसारख्या अविघटनशील वस्तू कोणत्या संकटाला कारणीभूत आहेत?
उत्तर: पर्यावरण प्रदूषण

10. ‘खेळो इंडिया’ ही योजना कोणत्या वर्षी सुरू झाली?
उत्तर: २०१७

लांब प्रश्न

1. राष्ट्रीय ग्रामीण आरोग्य मिशन (NRHM) चे फायदे कोणते आहेत?
उत्तर: राष्ट्रीय ग्रामीण आरोग्य मिशन ही भारत सरकारची एक महत्त्वाची योजना आहे, जी ग्रामीण भागातील लोकांना चांगल्या आरोग्य सुविधा पुरवते. याचे मुख्य फायदे खालीलप्रमाणे आहेत:

• गावांमध्ये आरोग्य केंद्रे आणि रुग्णालये बांधली जातात.
• गरोदर माता आणि नवजात बालकांसाठी विशेष काळजी घेतली जाते.
• लसीकरण मोहिमा राबवून रोगांचा प्रसार थांबवला जातो, जसे की पोलिओ आणि गोवर.
• आशा कार्यकर्त्या गावात जाऊन लोकांना आरोग्याबद्दल माहिती देतात.
• गरीब लोकांना मोफत किंवा कमी खर्चात औषधे आणि उपचार मिळतात.
  या योजनेमुळे ग्रामीण भागातील लोकांचे जीवनमान सुधारले आहे.

2. वायुप्रदूषण कमी करण्यासाठी कोणत्या उपाययोजना केल्या पाहिजेत?
उत्तर: वायुप्रदूषण ही आजकालची मोठी समस्या आहे. यावर नियंत्रण मिळवण्यासाठी खालील उपाय करता येतील:

• वाहनांमध्ये CNG किंवा इलेक्ट्रिक इंधनाचा वापर वाढवावा.
• कारखान्यांमधून निघणारा धूर कमी करण्यासाठी फिल्टर्स लावावेत.
• झाडे लावून हिरवळ वाढवावी, कारण झाडे हवेतून कार्बन डायऑक्साइड शोषतात.
• PUC (Pollution Under Control) प्रमाणपत्र सक्तीचे करावे.
• जंगलतोड थांबवून निसर्गाचा समतोल राखावा.
  या उपायांमुळे हवा स्वच्छ राहील आणि आरोग्याचे प्रश्न कमी होतील.

3. राहीबाई पोपेरे यांनी पर्यावरणासाठी काय काम केले?
उत्तर: राहीबाई पोपेरे, ज्यांना ‘बीजमाता’ म्हणून ओळखले जाते, यांनी देशी बियाणांचे संवर्धन करण्याचे महत्त्वाचे काम केले आहे. त्यांनी खालील गोष्टी केल्या:

• देशी धान्य आणि भाजीपाला बियाणे जमा करून त्यांचे जतन केले.
• शेतीत संकरित बियाण्यांऐवजी देशी बियाणांचा वापर करण्यासाठी शेतकऱ्यांना प्रोत्साहन दिले.
• कळसुबाई परिसर संवर्धन समितीच्या माध्यमातून बियाणे बँक स्थापन केली.
• नव्या पिढीला बियाणे जतन करण्याचे महत्त्व शिकवले.
• त्यांच्या या कामामुळे पर्यावरण आणि शेतीचे नुकसान कमी झाले.
  त्यांच्या कार्यासाठी त्यांना 2018 मध्ये नारी शक्ती पुरस्कार मिळाला.

4.  पर्यावरण संरक्षणासाठी भाऊ काटदरे यांचे योगदान काय आहे?
उत्तर: भाऊ काटदरे यांनी ‘सह्याद्री निसर्ग मित्र’ या संस्थेच्या माध्यमातून पर्यावरण संरक्षणासाठी खूप काम केले आहे. त्यांचे योगदान खालीलप्रमाणे आहे:

• गिधाड आणि कासव यांसारख्या प्रजातींचे संरक्षण आणि संवर्धन केले.
• रायगड परिसरात ‘घेकडा’ जातीच्या कासवांची अंडी सुरक्षित ठेवण्यासाठी मोहीम राबवली.
• गिधाडांच्या खाण्यासाठी अन्न उपलब्ध करून त्यांची संख्या वाढवली.
• स्थानिक लोकांना निसर्ग संरक्षणाचे महत्त्व समजावले आणि त्यांना प्रशिक्षण दिले.
• ‘कासव महोत्सव’ सारख्या उपक्रमांमुळे पर्यावरणाबद्दल जागरूकता वाढवली.
  त्यांच्या या कार्यामुळे जैवविविधता जपण्यात मोठी मदत झाली आहे.

5. खेलो इंडिया योजनेचे उद्दिष्ट आणि फायदे काय आहेत?
उत्तर: खेलो इंडिया ही भारत सरकारची 2017 मध्ये सुरू झालेली योजना आहे, जी खेळांना प्रोत्साहन देण्यासाठी आहे. याची उद्दिष्टे आणि फायदे खालीलप्रमाणे आहेत:

उद्दिष्टे:

• खेळांना जनाधार मिळवणे आणि खेळाडूंना उत्तम प्रशिक्षण देणे.
• मुलींचा खेळांमध्ये सहभाग वाढवणे.
• ऑलिम्पिकसारख्या स्पर्धांसाठी खेळाडू तयार करणे.

फायदे:

• खेळाडूंना आर्थिक मदत आणि बक्षिसे मिळतात, जसे की सुवर्णपदकासाठी 50 लाख रुपये.
• शाळांपासून खेळांचे प्रशिक्षण सुरू होते.
• राष्ट्रीय खेल विकास कोषामुळे खेळांच्या सुविधा वाढल्या.
• खेळाडूंना निवृत्तीनंतर पेन्शन मिळते.
• या योजनेमुळे भारतातील खेळांचा दर्जा सुधारला आहे.

6. जलप्रदूषणाची कारणे आणि उपाय कोणते?
उत्तर: जलप्रदूषण ही नद्या आणि पाण्याच्या स्रोतांना हानी पोहोचवणारी समस्या आहे.

कारणे:

• कारखान्यांमधील रासायनिक पाणी नद्यांमध्ये सोडणे.
• घरगुती सांडपाणी आणि कचरा पाण्यात टाकणे.
• रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांचा शेतीत वापर.

उपाय:

• सांडपाण्यावर प्रक्रिया करूनच ते नद्यांमध्ये सोडावे.
• कारखान्यांमध्ये कचरा व्यवस्थापनाची कडक नियमावली करावी.
• नद्यांच्या काठावर झाडे लावावीत.
• लोकांमध्ये जलप्रदूषणाबद्दल जागरूकता निर्माण करावी.
  या उपायांमुळे पाणी स्वच्छ राहील आणि पर्यावरणाचा समतोल राखला जाईल.

7. सर्व शिक्षा अभियान म्हणजे काय आणि त्याचे उद्देश काय आहेत?
उत्तर: सर्व शिक्षा अभियान ही भारत सरकारची योजना आहे, जी सर्व मुलांना मोफत आणि सक्तीचे शिक्षण देण्यासाठी आहे.

• उदेश:
  • 6 ते 14 वयोगटातील सर्व मुलांना प्राथमिक शिक्षण देणे.
  • शिक्षणात मुली, गरीब आणि अपंग मुलांचा सहभाग वाढवणे.
  • शाळांमध्ये शिक्षक, वर्गखोल्या आणि पाठ्यपुस्तके उपलब्ध करणे.
  • शिक्षणाचा दर्जा सुधारणे आणि शाळाबाह्य मुलांना शिक्षणात आणणे.
• फायदे:
  • गावांमध्ये नवीन शाळा बांधल्या गेल्या.
  • मुलींसाठी विशेष शिष्यवृत्ती आणि सुविधा दिल्या गेल्या.
  • मध्यान्ह भोजन योजनेमुळे शाळेत मुलांची उपस्थिती वाढली.
    या योजनेमुळे भारतातील साक्षरता दर वाढला आहे.

8. पर्यटन क्षेत्रात कोणते रोजगार निर्माण होतात?
उत्तर: पर्यटन क्षेत्र हे रोजगार निर्मितीचे मोठे साधन आहे. यात खालील प्रकारचे रोजगार निर्माण होतात:

• पर्यटन मार्गदर्शक: पर्यटकांना ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक स्थळांची माहिती देणे.
• हॉटेल आणि रेस्टॉरंट कर्मचारी: राहण्याची आणि जेवणाची व्यवस्था करणे.
• वाहनचालक: पर्यटकांना फिरवण्यासाठी टॅक्सी किंवा बस चालवणे.
• हस्तकला विक्रेते: स्थानिक हस्तकला आणि स्मरणिका विकणे.
• पर्यटन आयोजक: पर्यटन पॅकेजेस तयार करणे आणि प्रवासाची व्यवस्था करणे.
• सुरक्षा कर्मचारी: पर्यटनस्थळांवर पर्यटकांच्या सुरक्षेची काळजी घेणे.
  या रोजगारांमुळे स्थानिक अर्थव्यवस्थेला चालना मिळते.

9. भारतातील ऐतिहासिक पर्यटनाला चालना देण्यासाठी कोणते उपाय सुचवता येतात?
उत्तर: भारतातील ऐतिहासिक पर्यटनाला चालना देण्यासाठी खालील उपाय करता येतील:

• ऐतिहासिक स्थळांची स्वच्छता आणि देखभाल नियमित करावी.
• पर्यटकांसाठी माहिती केंद्रे आणि डिजिटल मार्गदर्शक अ‍ॅप तयार करावीत.
• सोशल मीडिया आणि टीव्ही चॅनेल्सवर ऐतिहासिक स्थळांचा प्रचार करावा.
• परदेशी पर्यटकांसाठी व्हिसा प्रक्रिया सुलभ करावी.
• स्थानिक लोकांना पर्यटन व्यवसायाचे प्रशिक्षण द्यावे.
• जयपूरसारख्या जागतिक वारसा स्थळांचा प्रचार आंतरराष्ट्रीय स्तरावर करावा.
  या उपायांमुळे भारतातील पर्यटन वाढेल आणि आर्थिक फायदा होईल.

10. AYUSH विभागाची स्थापना का झाली आणि त्याचे कार्य काय आहे?
उत्तर: AYUSH (आयुर्वेद, योग, युनानी, सिद्ध आणि होमिओपॅथी) विभाग 2003 मध्ये स्थापन झाला.

स्थापनेचा उद्देश:

• पारंपरिक भारतीय वैद्यक पद्धतींचा प्रचार आणि विकास करणे.
• या पद्धतींना वैज्ञानिक आधार देणे आणि त्यांचा दर्जा सुधारणे.
• आरोग्य सेवांमध्ये आयुर्वेद आणि योग यांचा समावेश करणे.

कार्य:

• AYUSH रुग्णालये आणि संशोधन केंद्रे उभारणे.
• आयुर्वेद आणि योगाचे शिक्षण देणाऱ्या संस्था स्थापन करणे.
• औषधांचे मानकीकरण आणि संशोधन करणे.
• योग आणि निसर्गोपचार यांचा प्रचार जागतिक स्तरावर करणे.
  या विभागामुळे भारतीय वैद्यक पद्धतींना मान्यता मिळाली आणि लोकांचे आरोग्य सुधारले.