Notes For All Chapters – इतिहास Class 12
युरोपातील प्रबोधन आणि विज्ञानाचा विकास
१.१ युरोपातील धर्मयुद्धे (Crusades):
महत्त्वाची ठळक माहिती:
जेरुसलेम, बेथलेहेम: सर्व प्रमुख धर्मांना पवित्र
धर्मयुद्धांचे समर्थन: पोप आणि युरोपीय राजे
९ धर्मयुद्धे झाली (1096 – 1291)
परिणाम:
व्यापारवाढ – मध्य आशियाशी संपर्क
पोपचा प्रभाव कमी
सरंजामशाहीचा ऱ्हास
युद्धतंत्रात सुधारणा (किल्लेबांधणी, पूल)
नव्या वनस्पती, फळे, पदार्थांची ओळख
१.२ प्रबोधनाचा काळ (Renaissance):
महत्त्वाची ठळक माहिती:
१४ वे शतक – आरंभ
१५-१६ वे शतक – उत्कर्ष
मानवतावादाचा विकास – मानव विचारांचा केंद्रबिंदू
प्रभाव:
स्वतंत्र विचार, वैज्ञानिक दृष्टिकोन
साहित्य, कला, नाट्य यामध्ये नवीन विषय
ग्रीक-रोमन परंपरेचे पुनरुज्जीवन
१.३ विज्ञानाचा विकास:
वैज्ञानिक दृष्टिकोनाचे वैशिष्ट्य:
प्रयोगावर आधारित ज्ञान
नियम, सूत्र, परिभाषा यांचा विकास
साक्षेपी निरीक्षण
संस्था:
रॉयल सोसायटी (इंग्लंड)
फ्रेंच अकॅडमी ऑफ सायन्सेस
१.४ विविध वैज्ञानिक शोध:
महत्त्वाचे शोध:
दुर्बिण (गॅलिलिओ), होकायंत्र, सूक्ष्मदर्शक
तापमापक, वजनमापक
रॉबर्ट बॉईल – वायू नियम
रसायनशास्त्रात:
हायड्रोजन, ऑक्सिजन, नायट्रोजन यांचा शोध
छपाईचा शोध:
जोहान गुटेनबर्ग – १४४० (जर्मनी).
१.५ भौगोलिक शोध व दर्यावर्दी:
नाव | कार्य/योगदान |
---|---|
मार्को पोलो | चीनचा प्रवास, कुबलाई खानचा दरबार |
वास्को-द-गामा | भारतात (१४९८) पोर्तुगिज मार्ग स्थापन |
कोलंबस | अमेरिका खंडाचा शोध (मुळात भारताच्या शोधासाठी) |
मॅगेलन | पृथ्वीप्रदक्षिणा पूर्ण करणारा पहिला |
टासमन | न्यूझीलंडचा शोध |
इब्न बतूता | भारत व आफ्रिकेतील प्रवास |
मंगो पार्क | नायजर नदीचा प्रवास |
शॅम्प्लेन | कॅनडातील क्यूबेक शहराची स्थापना |
१.६ औद्योगिक क्रांती:
वैशिष्ट्ये:
यांत्रिक उत्पादनाची सुरुवात
सुती कापड उद्योगात क्रांती
स्टीम इंजिनचा वापर (जेम्स वॅट)
लोखंडाचे उत्पादन वाढले
प्रभाव:
भारतातील घरगुती उद्योग बंद
कापड उद्योगाला मार
भारतात रेल्वेचा वापर – आर्थिक शोषण
१.७ आर्थिक राष्ट्रवाद:
मूलभूत कल्पना:
देशाच्या हितासाठी इतर देशांच्या व्यापारावर निर्बंध
स्वस्त श्रमशक्तीचा उपयोग
वसाहती स्थापन करून संसाधनांवर नियंत्रण
परिणाम:
साम्राज्यवादाला चालना
युरोपीय देशांची राजकीय स्पर्धा
इंग्लंड, फ्रान्स, बेल्जियम, जर्मनी यांनी मोठ्या वसाहती स्थापन केल्या
महत्त्वाचे व्यक्ती आणि त्यांच्या योगदानाची यादी:
व्यक्ती | योगदान |
---|---|
गॅलिलिओ | दुर्बिणीचा विकास, पृथ्वीचा गती सिद्धांत |
कोपर्निकस | सूर्यकेंद्रित ग्रहमाला सिद्धांत |
गुटेनबर्ग | छपाईचा शोध |
लिओनार्दो दा विंची | विज्ञान आणि कला यांचा संगम |
मायकेल अँजेलो | मानव शरीर रचना चित्रण |
रॉबर्ट बॉईल | वायू नियम |
जेम्स वॅट | स्टीम इंजिन |
जॉन के | धावता धोटा |
हरग्रीव्हज | स्पिनिंग जेनी |
आर्कराईट | सुधारित सूतकताई यंत्र |
क्रॉम्प्टन | म्यूल यंत्र |
कार्टराईट | यंत्रमाग |
Leave a Reply