इतिहास Notes Chapter 1 Class 12 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Notes For All Chapters – इतिहास Class 12

युरोपातील प्रबोधन आणि विज्ञानाचा विकास

१.१ युरोपातील धर्मयुद्धे (Crusades):

महत्त्वाची ठळक माहिती:
जेरुसलेम, बेथलेहेम: सर्व प्रमुख धर्मांना पवित्र
धर्मयुद्धांचे समर्थन: पोप आणि युरोपीय राजे
९ धर्मयुद्धे झाली (1096 – 1291)

परिणाम:
व्यापारवाढ – मध्य आशियाशी संपर्क
पोपचा प्रभाव कमी
सरंजामशाहीचा ऱ्हास
युद्धतंत्रात सुधारणा (किल्लेबांधणी, पूल)
नव्या वनस्पती, फळे, पदार्थांची ओळख

१.२ प्रबोधनाचा काळ (Renaissance):

महत्त्वाची ठळक माहिती:
१४ वे शतक – आरंभ
१५-१६ वे शतक – उत्कर्ष
मानवतावादाचा विकास – मानव विचारांचा केंद्रबिंदू
प्रभाव:
स्वतंत्र विचार, वैज्ञानिक दृष्टिकोन
साहित्य, कला, नाट्य यामध्ये नवीन विषय
ग्रीक-रोमन परंपरेचे पुनरुज्जीवन

१.३ विज्ञानाचा विकास:

वैज्ञानिक दृष्टिकोनाचे वैशिष्ट्य:
प्रयोगावर आधारित ज्ञान
नियम, सूत्र, परिभाषा यांचा विकास
साक्षेपी निरीक्षण

संस्था:
रॉयल सोसायटी (इंग्लंड)
फ्रेंच अकॅडमी ऑफ सायन्सेस

१.४ विविध वैज्ञानिक शोध:

महत्त्वाचे शोध:
दुर्बिण (गॅलिलिओ), होकायंत्र, सूक्ष्मदर्शक
तापमापक, वजनमापक
रॉबर्ट बॉईल – वायू नियम

रसायनशास्त्रात:
हायड्रोजन, ऑक्सिजन, नायट्रोजन यांचा शोध

छपाईचा शोध:
जोहान गुटेनबर्ग – १४४० (जर्मनी).

१.५ भौगोलिक शोध व दर्यावर्दी:

१.६ औद्योगिक क्रांती:

वैशिष्ट्ये:
यांत्रिक उत्पादनाची सुरुवात
सुती कापड उद्योगात क्रांती
स्टीम इंजिनचा वापर (जेम्स वॅट)
लोखंडाचे उत्पादन वाढले

 प्रभाव:
भारतातील घरगुती उद्योग बंद
कापड उद्योगाला मार
भारतात रेल्वेचा वापर – आर्थिक शोषण

१.७ आर्थिक राष्ट्रवाद:

मूलभूत कल्पना:
देशाच्या हितासाठी इतर देशांच्या व्यापारावर निर्बंध
स्वस्त श्रमशक्तीचा उपयोग
वसाहती स्थापन करून संसाधनांवर नियंत्रण

परिणाम:
साम्राज्यवादाला चालना
युरोपीय देशांची राजकीय स्पर्धा
इंग्लंड, फ्रान्स, बेल्जियम, जर्मनी यांनी मोठ्या वसाहती स्थापन केल्या

महत्त्वाचे व्यक्ती आणि त्यांच्या योगदानाची यादी: