इतिहास Notes Chapter 2 Class 12 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Notes For All Chapters – इतिहास Class 12

युरोपीय वसाहतवाद

१. वसाहतवाद : अर्थ व स्वरूप (सविस्तर)

वसाहतवाद म्हणजे प्रगत देश दुसऱ्या दुर्बल देशावर ताबा मिळवून त्याचे आर्थिक, सामाजिक, राजकीय शोषण करतो.
भारत, अमेरिका, आफ्रिका, आशिया – यातील अनेक देश वसाहती बनले.
वसाहतवादामध्ये स्थानिक संस्कृतीचा ऱ्हास होतो, वंशश्रेष्ठत्वाचा प्रचार होतो.
वसाहतवाद फक्त राजकीय सत्ता नव्हे तर मानसिक गुलामी निर्माण करणारा प्रकार.

२. वसाहतवादाचा उदय – प्रमुख कारणे (सविस्तर)

३. वसाहतवादाचे परिणाम (अधिक मुद्दे)

नकारात्मक:

स्थानिक लोकांची जमीन, संसाधने हिरावली गेली.
गुलामी, मानसिक खच्चीकरण, सामाजिक विषमता वाढली.
स्वदेशी उत्पादनांचा ऱ्हास, पारंपरिक उद्योगधंद्यांचा नाश.

सकारात्मक:

आधुनिक शिक्षण, न्यायव्यवस्था, कायद्याचे राज्य
लोकशाही मूल्यांचा प्रसार – स्वातंत्र्य, समता, बंधुता
स्वातंत्र्य चळवळींना गती – आत्मनिर्भरतेची भावना जागृत

४. विविध खंडांतील वसाहतवाद – विशेष बाबी

A) अमेरिका:
पोर्तुगाल – ब्राझील, स्पेन – मेक्सिको, पेरू
इंग्लंड – १३ वसाहती, ‘बोस्टन टी पार्टी’ आणि स्वतंत्रता संग्राम
जॉर्ज वॉशिंग्टन – प्रमुख सेनापती, थॉमस जेफरसन – स्वातंत्र्याचा जाहीरनामा

B) ऑस्ट्रेलिया व न्यूझीलंड:
गुन्हेगार वसाहत → नंतर लोकतांत्रिक राष्ट्र
सार्वत्रिक मताधिकार, निवृत्ती वेतन, कामगार विमा

C) आशिया:
म्यानमार – तीन युद्धांनंतर ब्रिटिशांच्या ताब्यात
नेपाळ – प्रतिकार करून सार्वभौम राहिले
सिक्कीम – संरक्षित राष्ट्र म्हणून ब्रिटीश नियंत्रणाखाली
भूटान – संरक्षण व परराष्ट्र धोरण ब्रिटिशांच्या ताब्यात
तिबेट – लॉर्ड कर्झनची फौज, नंतर चीनचे वर्चस्व

D) आफ्रिका:
बेल्जियम – कांगो (लिओपोल्ड II)
इंग्लंड – नायजेरिया, झांझीबार, सुदान
फ्रान्स – अल्जेरिया, मोरोक्को, आयव्हरी कोस्ट
जर्मनी – टोगोलँड, कामरून, जर्मन ईस्ट आफ्रिका
इटली – लिबिया, सायरेनिका
सुएझ कालवा – फ्रेंच आरंभ, इंग्लंडचे वर्चस्व
युनियन ऑफ साऊथ आफ्रिका (१९०९) – ब्रिटिश एकीकरण

५. अमेरिकन स्वातंत्र्य संग्राम – मुद्देसूद टिपणे

बोस्टन टी पार्टी (१७७३): इंग्लंडच्या चहा विक्रीविरोधात निदर्शने
कॉन्टिनेंटल काँग्रेस (१७७४): वसाहतींची बैठक, स्वातंत्र्याची मागणी
स्वातंत्र्याचा जाहीरनामा (१७७६): थॉमस जेफरसनने लिहिला
सॅराटोगा लढाई: इंग्रजांचा पराभव, फ्रान्स-स्पेनची मदत
१९ ऑक्टोबर: लॉर्ड कॉर्नवॉलिसचा शरणागती, अमेरिका स्वतंत्र