Notes For All Chapters – इतिहास Class 12
वसाहतवाद आणि मराठे
१. मराठी सत्तेचे वसाहतवादविरोधी धोरण
- युरोपीय व्यापाऱ्यांचा धोका ओळखून छत्रपती शिवाजी महाराजांनी त्यांच्यावर नियंत्रण ठेवण्याचे धोरण आखले.
- जलदुर्ग उभारणी, आरमार निर्मिती, वखारीसाठी जागा देताना बंधने यांचा वापर केला.
- आज्ञापत्रात स्पष्ट सांगितले आहे की युरोपीय व्यापारी हट्टी असतात, जागा घेतल्यास परत देत नाहीत.
- जलदुर्गाजवळ जागा देऊ नये; आवश्यक असेल तर खाडीपासून दूर देणे.
२. पोर्तुगीज – मराठे संबंध
- पोर्तुगीजांचा गोवा, वसई, चौल आदी ठिकाणी प्रभाव होता.
- छत्रपती शिवाजी महाराजांनी पोर्तुगीजांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी स्वारी केली.
- १६७० च्या तहानुसार एकमेकांची जहाजे लुटल्यास नुकसानभरपाई द्यावी असे ठरले.
- छत्रपती संभाजी महाराज आणि चिमाजीअप्पा यांनी पोर्तुगीजांविरुद्ध निर्णायक मोहिमा राबवल्या.
- चिमाजीअप्पांनी १७३७-३९ मध्ये वसई जिंकले.
३. डच – मराठे संबंध
- डचांची वेंगुर्ला येथे वखार होती.
- शिवाजी महाराजांनी डचांना दाभोळ येथे वखारसाठी जागा दिली.
- इंग्रजांविरुद्ध मदतीची अपेक्षा डचांनी मराठ्यांकडून केली होती.
- मराठ्यांनी डचांच्या वखारींना नुकसान पोहचवले नाही.
४. फ्रेंच – मराठे संबंध
- राजापूर येथे फ्रेंचांनी वखार स्थापन केली.
- फ्रेंचांनी दारूगोळा पुरवठा केला व नजराणा दिला.
- इब्राहीमखान गारदी व महादजी शिंदे यांनी फ्रेंच तालमीतून सुसज्ज फौज निर्माण केली.
- फ्रेंच प्रशिक्षकांमुळे मराठा फौज अधिक आधुनिक बनली.
५. इंग्रज – मराठे संबंध
- सुरुवातीस व्यापारासाठी संबंध, नंतर संघर्षात रूपांतर.
- शिवाजी महाराजांनी इंग्रजांशी तह केला पण सार्वभौमत्व कायम ठेवले.
- वडगावचा तह (१७७९): इंग्रजांचा पराभव.
- वसईचा तह (१८०२): दुसऱ्या बाजीरावाने इंग्रजांकडून मदत मागितली.
- तिसरे इंग्रज-मराठा युद्ध (१८१७-१८): मराठ्यांचा पराभव, सत्ता संपुष्टात.
६. सिद्दी – मराठे संबंध
- जंजिरा येथील सिद्दी सत्तेशी सातत्याने संघर्ष.
- शिवाजी महाराज, संभाजी महाराज, चिमाजीअप्पा यांनी सिद्दीविरुद्ध मोहिमा केल्या.
- काही काळ सिद्दीने मराठ्यांचे मांडलिकत्व मान्य केले.
७. अफगाण – मराठे संबंध
- अब्दालीच्या स्वाऱ्या व पानिपतचे तिसरे युद्ध (१७६१).
- मराठ्यांनी उत्तर भारतात सत्ता वाढवली होती.
- पानिपत युद्धात मराठ्यांचे मोठे नुकसान, परंतु अब्दालीने परत भारतावर स्वारी केली नाही.
Leave a Reply