इतिहास Notes Chapter 7 Class 12 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Notes For All Chapters – इतिहास Class 12

भारत : निर्वसाहतीकरण ते एकीकरण

1. निर्वसाहतीकरण ते एकीकरण

निर्वसाहतीकरण म्हणजे काय?
वसाहतवाद्यांनी त्यांच्या वसाहतींमधील सत्ता स्थानिक लोकांकडे हस्तांतरित करणे म्हणजे निर्वसाहतीकरण.
याचे तीन टप्पे –

• वसाहतवादाला विरोध
• स्वातंत्र्यलढा
• वसाहतींना मिळालेले स्वातंत्र्य

भारतातील संस्थानांचे विलीनीकरण:

• भारत स्वतंत्र झाल्यावर ६००+ संस्थाने होती.
• सरदार वल्लभभाई पटेल यांच्या मुत्सद्देगिरीमुळे अनेक संस्थानांचे भारतात विलीनीकरण झाले.
• त्यांनी संस्थानिकांना ‘सामीलनामा’ स्वीकारायला भाग पाडले.

2. जुनागढ, हैदराबाद व काश्मीर

जुनागढ

• गुजरातमधील संस्थान
• नवाब पाकिस्तानच्या बाजूने, पण प्रजा भारताच्या बाजूने
• नवाब पळून गेला, फेब्रुवारी १९४८ ला भारतात विलीनीकरण

हैदराबाद

• भारतातील सर्वात मोठं संस्थान
• निजामने भारतात यायचे नाकारले
• लोकशाहीवादी चळवळींचा जोरदार विरोध
• कासीम रझवीने रझाकार संघटना स्थापन केली
• भारत सरकारने ऑपरेशन पोलो अंतर्गत लष्कर पाठवले
• १७ सप्टेंबर १९४८ ला हैदराबाद भारतात विलीन

महत्त्वाची नावे:

• स्वामी रामानंद तीर्थ – नेतृत्व
• गोविंदभाई श्रॉफ, दिगंबरराव बिंदू, फुलचंद गांधी, देवीसिंग चौहान – सहभाग
• १७ सप्टेंबर – मराठवाडा मुक्तीदिन म्हणून साजरा

काश्मीर

• राजा हरिसिंगने सुरुवातीला भारत वा पाकिस्तान दोघात न जाण्याचा निर्णय घेतला
• पाकिस्तानने आक्रमण केल्यावर भारताकडे मदत मागितली
• २७ ऑक्टोबर १९४७ – सामीलनामा भारताला दिला
• काश्मीरचा काही भाग पाकिस्तानकडे गेला
• संयुक्त राष्ट्रसंघात वाद
• कलम ३७० अन्वये विशेष दर्जा

3. दादरा व नगर-हवेली

• पोर्तुगीजांचा अंमल
• १९५४ मध्ये ‘युनायटेड फ्रंट ऑफ गोवन्स’ व ‘आझाद गोमंतक दल’ यांनी चळवळ सुरू केली
• फ्रान्सिस मस्कारन्हीस, विमल सरदेसाई यांचे नेतृत्व
• पोर्तुगीज कॅप्टन फिडाल्गो शरण आला
• २ ऑगस्ट १९५४ – भारतात अधिकृत विलीनीकरण

4. गोवा

• पोर्तुगीजांचा सत्ताकाल – ४५० वर्षे
• १९२८ – गोवा काँग्रेस कमिटीची स्थापना
• डॉ. टी.बी. कुन्हा – प्रमुख
• १९४६ – डॉ. राम मनोहर लोहिया यांच्या नेतृत्वाखाली कायदेभंग
• मोहन रानडे – सशस्त्र चळवळीचे नेतृत्व
• ऑपरेशन विजय अंतर्गत १९ डिसेंबर १९६१ रोजी गोवा भारतात सामील

महत्त्वाची नावे:

• सेनापती बापट, विश्वनाथ लवंदे, सुधीर फडके
• जयंतराव टिळक, नानासाहेब काजरेकर, पीटर अल्वारिस

5. पुदुच्चेरी (पाँडिचेरी)

• पुदुच्चेरी, कारिकल, माहे, यानम आणि चंद्रनगर हे फ्रेंचांच्या ताब्यात होते
• कामगार नेता व्ही. सुबय्या यांच्या नेतृत्वाखाली आंदोलन
• १९५४ – पुदुच्चेरीचा ताबा भारताला मिळाला
• १९६२ – फ्रेंच संसदेची मान्यता
• १९६३ – पुदुच्चेरी केंद्रशासित प्रदेश झाला