इतिहास Question Answers Chapter 1 Class 12 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Question Answers For All Chapters – इतिहास Class 12

युरोपातील प्रबोधन आणि विज्ञानाचा विकास

स्वाध्याय

प्र.1 (अ) दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून पूर्ण विधाने पुन्हा लिहा.
१. इ.स.१४४० मध्ये…………याने छापखाना सुरू केला.
उत्तर: (ब) गुटेनबर्ग

२. इ.स.१६०९ मध्ये……….ने अधिक सुधारित दुर्बीण तयार केली.
उत्तर: (क) गॅलिलिओ

३. आफ्रिका खंडाला वळसा घालणारा………..हा पहिला दर्यावर्दी होता.
उत्तर: (क) बार्थोलोम्यु डायस

प्र.१ (ब) पुढील संचामधील ‘ब’ गटातील चुकीची जोडी दुरुस्त करून लिहा
उत्तर: १. जॉन के – धावता धोटा ✅
२. सॅम्युएल क्रॉम्प्टन – म्यूल (चुकीचे: कॉटन जीन) ❌
३. एडमंड कार्टराईट – यंत्रमाग ✅
४. जेम्स वॅट – स्टीम इंजिन ✅

प्र.2 ऐतिहासिक ठिकाण, व्यक्ती, घटना यांसंबंधी नावे लिहा.
उत्तर: १. आधुनिक विज्ञानाचा जनक – गॅलिलिओ
२. ग्रहमाला सूर्यकेंद्रित आहे, असे प्रतिपादित करणारा शास्त्रज्ञ – निकोलस कोपर्निकस
३. वराहमिहीर यांनी लिहिलेला ग्रंथ – बृहत्संहिता

प्र.3 खालील संकल्पनाचित्र पूर्ण करा.
उत्तर:
भौगोलिक शोध
├── मार्को पोलो – युरोपला चीन आणि आशियातील देशांची ओळख करून दिली; कुबलाई खानच्या दरबारात राहिला.
├── मंगो पार्क – पश्चिम आफ्रिकेतील नायजर नदीच्या प्रवाहाचा शोध घेतला (१७९५).
├── हेन्री द नॅव्हीगेटर – मॅडेरा आणि अॅझोरेस हे द्वीपसमूह शोधले; पोर्तुगालच्या समुद्रप्रवासांना प्रोत्साहन दिले.
└── अेबल टासमन – न्यूझीलंड, न्यूगिनी बेट व क्वीन्सलँड (ऑस्ट्रेलिया) या भागांचा शोध घेतला.

प्र.4 टीपा लिहा.

१. युरोपातील धर्मयुद्धे:
उत्तर: ख्रिस्ती धर्मीयांनी जेरुसलेमचे नियंत्रण मिळवण्यासाठी इस्लामी सत्तांवर केलेली लढाई.
एकूण ९ धर्मयुद्धे झाली.
परिणाम: पोपवरील श्रद्धा कमी झाली, व्यापार वाढला, नवीन कल्पना व संपर्क निर्माण झाले.

२. युरोपातील धातुविज्ञान:
उत्तर: दगडी कोळसा वापरून लोखंड वितळवण्याची प्रक्रिया.
लोखंडी पट्ट्या (रेल्वे रूळ) बनवण्याचे तंत्र
१८६५ मध्ये पोलाद निर्मितीची प्रक्रिया विकसित झाली.

प्र.5 पुढील विधाने सकारण स्पष्ट करा.

१. युरोपातील १५-१६ वे शतक हा प्रबोधनाचा उत्कर्षकाळ समजला जातो.
उत्तर: कारण या काळात मानवकेंद्री विचारसरणी, विज्ञान, कला आणि साहित्य क्षेत्रात भरघोस प्रगती झाली.
मानवी बुद्धी, प्रयोग व नवकल्पनांना चालना मिळाली.

२. औद्योगिक क्रांतीची सुरुवात सर्वप्रथम इंग्लंडमध्ये झाली.
उत्तर: कारण इंग्लंडमध्ये कोळसा व लोखंडाचे साठे, वसाहतींपासून कच्चा माल, आणि श्रमशक्ती सहज उपलब्ध होती.
त्याचबरोबर भांडवल, बाजारपेठ आणि वैज्ञानिक संशोधनही उपलब्ध होते.

प्र.6 तुमचे मत नोंदवा.
१. युरोपात सतराव्या शतकात निसर्गाचा अभ्यास करणाऱ्या शास्त्रज्ञांनीच आधुनिक वैज्ञानिक ज्ञानाचा पाया रचला.
उत्तर: होय, कारण त्यांनी वैज्ञानिक पद्धतीने निरीक्षण, प्रयोग व सिद्धांत मांडले. यामुळे आधुनिक विज्ञानाचा पाया घातला गेला.

२.औद्योगिक क्रांतीनंतर युरोपात आर्थिक राष्ट्रवाद व साम्राज्यवाद उदयास आला.
उत्तर: होय, कारण उद्योगासाठी कच्चा माल, बाजारपेठ आणि नफा मिळवण्यासाठी युरोपीय राष्ट्रांनी वसाहती स्थापन केल्या आणि इतर राष्ट्रांवर आर्थिक निर्बंध लादले.

प्र.७ खालील प्रश्नांची सविस्तर उत्तरे लिहा.
१. युरोपातील धर्मयुद्धाच्या अपयशाची कारणे आणि परिणाम स्पष्ट करा.
उत्तर: अपयशाची कारणे:
पोप व राजांचा संकुचित हेतू
धर्मावरील श्रद्धेचा अभाव
युरोपीय राजांमधील एकीचा अभाव
बायझॅन्टाईन सम्राटांचे सहकार्य न मिळणे
परिणाम:
पोपवरील विश्वास घटला
व्यापार वाढला
नवीन संपर्क व कल्पनांचा उदय झाला
सरंजामशाहीचा ऱ्हास झाला
युरोपच्या युद्धतंत्रात बदल झाले

२. प्रबोधनकाळातील विज्ञानाचा विकास व वैज्ञानिक शोध यांची सविस्तर माहिती लिहा.
उत्तर: विकास:
वैज्ञानिक विचारसरणीवर आधारित अभ्यास सुरू झाला.
गॅलिलिओ, कोपर्निकस, केपलर यांसारख्या शास्त्रज्ञांनी निरीक्षण, प्रयोग आणि विश्लेषण पद्धती रुजवली.
विद्यापीठे आणि वैज्ञानिक संस्था स्थापन झाल्या.
वैज्ञानिक शोध:
दुर्बिण, सूक्ष्मदर्शक, तापमापक यंत्र, भारमापक यंत्रांचा शोध
वस्त्रोद्योगात स्पिनिंग जेनी, यंत्रमाग, म्यूल
धातूउद्योग, बाष्पशक्तीवर आधारित यंत्रसामग्री
भौगोलिक शोधातून नवीन देशांचा आणि साधनसंपत्तीचा परिचय