इतिहास Question Answers Chapter 4 Class 12 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Question Answers For All Chapters – इतिहास Class 12

वसाहतवाद आणि मराठे – Solutions

स्वाध्याय

प्रश्न 1 (अ): दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून पूर्ण विधाने लिहा.
उत्तर: 
१. मराठ्यांनी पोर्तुगीजांना (ब) फोंडा च्या वेढ्यात पराभूत केले.
२. शिवाजी महाराज आणि इंग्रज यांचा संबंध सर्वप्रथम (ब) अफजलखान या प्रकरणात आला.
३. थोरल्या बाजीराव पेशव्यांचे बंधू चिमाजीअप्पा यांनी वसई येथे (ड) पोर्तुगीज यांचा पराभव केला.
४. पानिपतचे तिसरे युद्ध मराठे आणि (ब) अब्दाली यांच्यात झाले.

प्रश्न 1 (ब): ‘ब’ गटातील चुकीची जोडी दुरुस्त करून लिहा.
उत्तर: १. कास्मो-द-ग्वार्द – पोर्तुगीज इतिहासकार ✅
२. गोंसालू मार्तीस – पोर्तुगीज वकील ✅
३. फ्रांस्वाँ मार्टिन – ❌ डच वखारीचा प्रमुख
योग्य उत्तर: फ्रांस्वाँ मार्टिन – फ्रेंच वखारीचा प्रमुख
४. हेन्‍री रेव्हिंग्टन – इंग्रज अधिकारी ✅

प्रश्न 2 (अ): ऐतिहासिक ठिकाण, व्यक्ती, घटना यांसंबंधी नावे लिहा.
उत्तर: 
१. भारतात सर्वप्रथम आलेले युरोपीय – पोर्तुगीज
२. पोर्तुगीजांचा दारूगोळा असलेले ठिकाण – पनवेल
३. वखारीचे संरक्षण व परवान्यासाठी शिवाजी महाराजांना नजराणा देणारे – डच
४. जैतापूरचा इंग्रज दलाल – वेलजी

प्रश्न २ (ब): दिलेल्या कारणांपैकी योग्य कारण निवडून विधान पूर्ण करा.
उत्तर: छत्रपती शिवाजी महाराजांनी मिठाच्या व्यापारावर संरक्षक जकाती उभारल्या.
कारण – (ब) इंग्रजांचा मिठाचा व्यापार मोडून काढण्यासाठी

प्र.३ तुमचे मत नोंदवा.
१. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी आरमार दल उभारले.
उत्तर: होय, कारण परकीय वसाहतवाद्यांना रोखण्यासाठी आणि जलदुर्गांचे संरक्षण करण्यासाठी आरमार आवश्यक होते. त्यामुळेच त्यांनी स्वतंत्र आरमार निर्माण केले.

२. मराठी सत्तेचे धोरण वसाहतवादविरोधी होते.
उत्तर: होय, कारण शिवाजी महाराजांपासून पुढे पेशव्यांपर्यंत सर्व मराठा नेतृत्वाने युरोपीय वसाहतवाद्यांशी सावध आणि काटेकोर धोरण अवलंबले. त्यांनी अनेक वेळा युरोपीय वखारींवर आक्रमण केले आणि स्वराज्याचे सार्वभौमत्व जपले.

प्रश्न ४: खालील प्रश्नांची सविस्तर उत्तरे लिहा.
१. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या आज्ञापत्रातून युरोपीय व्यापाऱ्यांविषयी धोरणातील महत्त्वाच्या बाबी लिहा.
उत्तर: शिवाजी महाराजांनी आपल्या आज्ञापत्रात युरोपीय व्यापाऱ्यांविषयी सावध धोरण सुचवले आहे. त्यांनी लिहिले की हे व्यापारी सामान्य सावकार नाहीत, तर आपल्या देशातील राज्यकर्त्यांच्या मदतीने येथे आले आहेत. त्यांच्या मूळ उद्दिष्टात व्यापार आहे पण कालांतराने ते सत्तास्थापनेचा प्रयत्न करतात.

• त्यांना जलदुर्गाजवळ जागा देऊ नये.
• वखारीसाठी दिलीच तर समुद्रकिनाऱ्यापासून दूर असावी.
• ते पक्क्या इमारती बांधू नयेत.
• ते आपल्या मर्यादेत राहतील तोपर्यंत धोका नाही.
• शत्रूप्रदेशात आढळल्यास दंड वसूल करून त्यांना सोडावे.

२. छत्रपती शिवाजी महाराजांचे मराठ्यांचे सार्वभौमत्व अबाधित राखण्याचे धोरण स्पष्ट करा.
उत्तर: शिवाजी महाराजांचे धोरण स्वराज्याचे सार्वभौमत्व टिकवणारे होते.

• इंग्रजांनी त्यांच्या नाण्यांचा वापर करण्याचा आग्रह धरला, परंतु महाराजांनी नकार दिला.
• इंग्रजांनी जंजिऱ्याच्या सिद्दीशी तह करण्याची मागणी केली, तीही नाकारण्यात आली.
• त्यांनी कोणत्याही परकीय शक्तीला स्वराज्यावर अधिकार न मिळू देण्याचे धोरण ठेवले.
  हे धोरण इंग्रज, डच, फ्रेंच व पोर्तुगीज यांच्याबाबतीत त्यांनी अंमलात आणले.

३. भारतातील सर्वात प्रभावी मराठी सत्ता का संपुष्टात आली?
उत्तर: मराठ्यांची सत्ता अनेक कारणांनी संपुष्टात आली:

• मराठा सरदारांमध्ये फूट पडली (उदा. बाजीराव-द्वितीय आणि होळकर यांच्यातील संघर्ष)
• इंग्रजांनी “फोडा आणि राज्य करा” नीतीने निजाम व इतर सरदारांना वेगळे केले.
• इंग्रजांनी मराठ्यांच्या युद्धपद्धतीचा अभ्यास करून तीव्र हल्ले केले.
• १८१७ मध्ये तिसऱ्या इंग्रज-मराठा युद्धात मराठ्यांचा पराभव झाला आणि १८१८ मध्ये सत्ता संपुष्टात आली.

४. छत्रपती शिवाजी महाराज आणि युरोपीय वसाहतवादी सत्तांमधील संबंध स्पष्ट करा.
उत्तर: शिवाजी महाराजांनी युरोपीय वसाहतवादी सत्तांशी सावध धोरण ठेवले.

• पोर्तुगीजांनी गोव्यात धर्मांतराचे कायदे केल्यामुळे त्यांनी त्यांच्याशी संघर्ष केला.
• इंग्रजांनी जहाजे परत न दिल्याने त्यांनी राजापूरवर स्वारी केली.
• डच व फ्रेंच यांच्याशी संबंध सौहार्दाचे होते परंतु त्यांनीही त्यांच्यावर अंकुश ठेवला.
• त्यांचे धोरण म्हणजे व्यापारी हे व्यापारीच राहावेत, सत्तेचा हस्तक्षेप करू नये.