इतिहास Question Answers Chapter 6 Class 12 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Question Answers For All Chapters – इतिहास Class 12

वसाहतवादाविरुद्ध भारतीयांचा संघर्ष

Solutions

स्वाध्याय

प्र.1 (अ) दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून पूर्ण विधाने पुन्हा लिहा.
उत्तर: 
१. हंसाजी नाईक यांचे स्वतंत्र राज्य (ब) नांदेड जिल्ह्यात होते.
२.बिहारमधील ब्रिटिश मळेमालक तेथील शेतकऱ्यांवर(अ) निळीच्या लागवडीची सक्ती करत.
३. भारतीय राष्ट्रीय सभेच्या पहिल्या अधिवेशनाचे अध्यक्ष (ब) व्योमेशचंद्र बॅनर्जी होते.

(ब) पुढील संचामधील ‘ब’ गटातील चुकीची जोडी दुरुस्त करून लिहा.
१. कुवरसिंह – लखनौ
२. नानासाहेब पेशवे – कानपूर
३. राणी लक्ष्मीबाई – झाशी
४. चिमासाहेब – कोल्हापूर

उत्तर:
चुकीची जोडी: कुवरसिंह – लखनौ
दुरुस्त जोडी: कुवरसिंह – पश्चिम बिहार

प्र.2 ऐतिहासिक ठिकाण, व्यक्ती, घटना यांसंबंधीची नावे लिहा.
उत्तर: 
१. १९४२ मध्ये महाराष्ट्रात स्थापन झालेल्या प्रतिसरकारचे कार्यक्षेत्र: सातारा
२. १९४३ मध्ये आझाद हिंद सेनेने ब्रिटिशांकडून जिंकून घेतलेली भारतीय बेटे: अंदमान आणि निकोबार बेटे

प्र.3 टीपा लिहा.

जहाल विचारसरणी:
उत्तर: जहाल विचारसरणी १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीत उदयास आली.
लाल-बाल-पाल (लाला लजपतराय, बाळ गंगाधर टिळक, बिपिनचंद्र पाल) हे याचे प्रमुख नेते होते.
ब्रिटिश सत्तेच्या विरोधात आक्रमक आणि प्रत्यक्ष कृतीवर भर देणारी विचारसरणी.
स्वदेशी चळवळ, ब्रिटिश मालावर बहिष्कार आणि स्वराज्याची मागणी यावर लक्ष केंद्रित.
क्रांतिकारी कारवायांना प्रोत्साहन, जसे सशस्त्र उठाव आणि ब्रिटिशविरोधी प्रचार.

आझाद हिंद सेना:
उत्तर: सुभाषचंद्र बोस यांनी १९४२ मध्ये आझाद हिंद सेनेची स्थापना केली.
भारताला ब्रिटिश राजवटीपासून मुक्त करण्यासाठी सशस्त्र लढ्याचे उद्दिष्ट.
जपानच्या सहाय्याने दक्षिण-पूर्व आशियात सक्रिय.
१९४३ मध्ये अंदमान-निकोबार बेटांवर ताबा मिळवला.
“तुम मुझे खून दो, मैं तुम्हें आजादी दूंगा” हे सुभाषचंद्र बोस यांचे प्रेरणादायी घोषवाक्य.

प्रतिसरकार:
उत्तर: १९४२ च्या ‘चले जाव’ चळवळीदरम्यान भारतात स्वतंत्र प्रशासकीय व्यवस्था स्थापन.
सातारा येथे नाना पाटील यांच्या नेतृत्वाखाली प्रतिसरकार स्थापन.
ब्रिटिश सत्तेविरुद्ध समांतर प्रशासन चालवले, गावपातळीवर न्याय आणि प्रशासन व्यवस्था.
शेतकऱ्यांना करमुक्ती, कर्जमुक्ती आणि सामाजिक सुधारणांवर भर.
स्वातंत्र्यलढ्यातील स्थानिक पातळीवरील योगदान महत्त्वाचे.

प्र.4 पुढील विधाने सकारण स्पष्ट करा.
१. १८२२ च्या अखेरीस लेफ्टनंट औट्रॅम भिल्लांचा उठाव मोडून काढण्यात यशस्वी झाला.
उत्तर: स्पष्टीकरण:
१८२० च्या दशकात भिल्ल समाजाने ब्रिटिश सत्तेविरुद्ध बंडखोरी केली.
लेफ्टनंट औट्रॅम याने सैन्याच्या बळावर आणि रणनीतीद्वारे भिल्लांचे बंड दडपले.
त्याने स्थानिक पातळीवर विश्वास संपादन करून भिल्ल नेत्यांना शरण येण्यास भाग पाडले.
यामुळे १८२२ च्या अखेरीस भिल्लांचा उठाव पूर्णपणे मोडून निघाला.

२. रवींद्रनाथ टागोर यांनी ‘सर’ या पदवीचा त्याग केला.
उत्तर: स्पष्टीकरण:
रवींद्रनाथ टागोर यांना १९१५ मध्ये ब्रिटिशांनी ‘सर’ ही पदवी बहाल केली होती.
१९१९ मध्ये जलियानवाला बाग हत्याकांडामुळे त्यांनी ब्रिटिश राजवटीचा निषेध केला.
या क्रूर कृत्याविरुद्ध संताप व्यक्त करण्यासाठी त्यांनी १९१९ मध्ये ‘सर’ पदवी परत केली.
हे त्यांच्या स्वातंत्र्यप्रेमी आणि मानवतावादी विचारांचे प्रतीक होते.

प्र.5 तुमचे मत नोंदवा.
१. वसाहतवादाचा उदय हा युरोपियन राष्ट्रांच्या व्यापारवृद्धीचा परिणाम होता.
उत्तर: होय, युरोपियन राष्ट्रांनी, विशेषतः पोर्तुगीज, डच, स्पॅनिश आणि ब्रिटिशांनी, १५ व्या आणि १६ व्या शतकात व्यापार आणि संपत्तीच्या शोधात नवीन भूप्रदेश शोधले. व्यापारी कंपन्यांनी, जसे की ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनी, संसाधनांचा शोषण आणि बाजारपेठ विस्तार यासाठी वसाहती स्थापन केल्या. यामुळे युरोपियन अर्थव्यवस्थेला गती मिळाली आणि वसाहतवादाचा उदय झाला, जो व्यापारवृद्धीचा थेट परिणाम होता.

२. १८५७ चे स्वातंत्र्ययुद्ध हे स्वा. सावकर यांच्या मते पहिले स्वातंत्र्ययुद्ध होते.
उत्तर: होय, १८५७ चा उठाव हा भारतातील ब्रिटिश राजवटीविरुद्धचा पहिला व्यापक आणि एकत्रित सशस्त्र लढा होता. राणी लक्ष्मीबाई, नानासाहेब पेशवे, तात्या टोपे यांसारख्या नेत्यांनी स्वातंत्र्यासाठी लढा दिला. हा उठाव यशस्वी न झाला, तरी याने स्वातंत्र्यलढ्याची पायाभरणी केली आणि म्हणूनच याला पहिले स्वातंत्र्ययुद्ध म्हणणे योग्य आहे.