Important Questions समाजशास्त्र Chapter 5 Class 12 Samajshastra Maharashtra Board Marathi Medium

भारतातील सामाजिक चळवळी

Short Questions

1. सामाजिक चळवळ म्हणजे काय?

उत्तर:समाजात सकारात्मक बदल घडवण्यासाठी सामूहिकरित्या आणि हेतुपुरस्सर चालवलेली चळवळ.

2. राजा राममोहन रॉय यांनी कोणत्या प्रथेच्या विरोधात काम केले?

उत्तर: सतीप्रथेच्या विरोधात.

3. सामाजिक चळवळीत कोण सहभागी असतो?

उत्तर: समाजातील विविध घटकांचा समूह.

4. स्त्री-चळवळ का सुरू झाली?

उत्तर: स्त्रियांवरील अन्याय, भेदभाव आणि शोषण थांबवण्यासाठी.

5. भारतात कामगार चळवळीची सुरुवात कधी झाली?

उत्तर: इ.स. १९१८ नंतर, विशेषतः १९२० मध्ये AITUC च्या स्थापनेनंतर.

6. पर्यावरण चळवळीचे मुख्य कारण काय होते?

उत्तर: निसर्गाचा होणारा ऱ्हास आणि असंतुलन.

7. शेतकरी चळवळ का उभी राहिली?

उत्तर: जमिनीवरील हक्क, जास्त कर आणि सावकारांच्या जाचामुळे.

8. महात्मा फुले यांनी कोणती संस्था स्थापन केली?

उत्तर: सत्यशोधक समाज.

9. चिपको आंदोलनाची सुरुवात कोणी केली?

उत्तर: सुंदरलाल बहुगुणा, गौरा देवी आणि स्थानिक महिला.

10. कामगार चळवळीत प्रमुख हत्यार कोणते होते?

उत्तर: संप.

11. महिला सक्षमीकरण म्हणजे काय?

उत्तर: महिलांना सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीयदृष्ट्या स्वावलंबी व सक्षम बनवणे.

12. किसान सभेची स्थापना कोणी केली?

उत्तर: स्वामी सहजानंद सरस्वती.

13. नर्मदा बचाव आंदोलनाचे नेतृत्व कोणी केले?

उत्तर: मेधा पाटकर.

14. सामाजिक चळवळीची एक वैशिष्ट्य काय आहे?

उत्तर: ती पूर्वनियोजित, हेतुपुरस्सर आणि सामूहिक कृतीवर आधारित असते.

15. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी कोणासाठी लढा दिला?

उत्तर: वंचित, शोषित आणि दलित घटकांसाठी

Long Questions

1. सामाजिक चळवळीचे उद्दिष्ट काय असते?

उत्तर:समाजातील अन्याय, असमानता दूर करणे आणि सामाजिक संरचनेत सुधारणा घडवणे हे सामाजिक चळवळीचे मुख्य उद्दिष्ट असते. यामुळे समाजात जागृती आणि समता निर्माण होते.

2. स्त्री-चळवळीचा इतिहास थोडक्यात सांगा.

उत्तर: १९व्या शतकात सावित्रीबाई फुले, पंडिता रमाबाई यांसारख्या समाजसुधारकांनी सती, बालविवाह, विधवा भेदभाव दूर करण्यासाठी आणि शिक्षणासाठी स्त्री-चळवळ सुरू केली. यामुळे स्त्रियांना हक्क आणि शिक्षणाची संधी मिळाली.

3. शेतकरी चळवळीची सुरुवात कशी झाली?

उत्तर: जास्त महसूल, सावकारांचे शोषण आणि जमिनीवरील हक्क गमावल्यामुळे शेतकऱ्यांनी किसान सभेसारख्या संघटित चळवळी सुरू केल्या. यामुळे शेतकऱ्यांचे हक्क आणि आर्थिक सुधारणांसाठी लढा दिला गेला.

4. कामगार चळवळीचे महत्त्व काय आहे?

उत्तर: कामगारांचे हक्क, योग्य वेतन आणि चांगली कामाची परिस्थिती मिळवण्यासाठी चळवळी महत्त्वाच्या ठरल्या. यामुळे कामगार संघटना आणि कायद्यांना बळ मिळाले.

5. पर्यावरण चळवळीचे वैशिष्ट्य सांगा.

उत्तर: या चळवळी अहिंसक असून, स्थानिक समुदायाच्या सहभागाने आणि पर्यावरणाच्या शाश्वततेसाठी कार्यरत असतात. यामुळे निसर्ग संरक्षणाला प्रोत्साहन मिळते.

6. सामाजिक सुधारणांचा स्त्रियांवर काय परिणाम झाला?

उत्तर: स्त्रियांना शिक्षण, पुनर्विवाह, हक्क आणि स्वतंत्र अस्तित्व मिळाले. यामुळे त्यांच्या सामाजिक आणि आर्थिक स्थितीत सुधारणा झाली.

7. चिपको आंदोलनाचे स्वरूप काय होते?

उत्तर: झाडे तोडू नयेत म्हणून लोकांनी झाडांना मिठी मारून अहिंसक पद्धतीने आंदोलन केले. यामुळे पर्यावरण संरक्षणाला जागतिक मान्यता मिळाली.

8. नर्मदा बचाव आंदोलनाचे उद्दिष्ट काय होते?

उत्तर: विस्थापितांचे पुनर्वसन आणि पर्यावरणपूरक विकासासाठी आवाज उठवणे. यामुळे धरण प्रकल्पांच्या सामाजिक परिणामांवर चर्चा झाली.

9. सामाजिक चळवळीमुळे काय बदल झाला?

उत्तर: समाजात जागृती झाली, सुधारणांसाठी कायदे झाले आणि लोकांच्या हक्कांबाबत सजगता वाढली. यामुळे सामाजिक समता आणि न्यायाला चालना मिळाली.

10. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे सामाजिक योगदान काय होते?

उत्तर: त्यांनी दलित समाजासाठी शिक्षण, समानता, सामाजिक न्यायासाठी लढा दिला आणि भारतीय संविधान निर्मिती तसेच बहिष्कृत हितकारिणी सभेची स्थापना केली. यामुळे दलित समाजाला सन्मान आणि हक्क मिळाले.