Notes For All Chapters – सामान्य विज्ञान Class 6
आपली अस्थिसंस्था व त्वचा
1. अस्थिसंस्था म्हणजे काय?
- शरीराला आकार देणारी आणि आधार देणारी हाडांची संस्था म्हणजे अस्थिसंस्था.
- ती शरीराच्या अंतर्गत अवयवांचे संरक्षण करते आणि हालचालीस मदत करते.
- आपले शरीर 206 हाडांपासून बनलेले आहे.
2. अस्थिसंस्थेचे कार्य:
✔ शरीराला आधार देणे.
✔ अंतर्गत नाजूक अवयवांचे संरक्षण करणे.
✔ हालचाल करण्यास मदत करणे.
✔ स्नायूंना आधार देणे.
3. हाडांचे प्रकार:
| हाडांचा प्रकार | उदाहरणे | वैशिष्ट्ये |
|---|---|---|
| 1. लांबट हाडे | हात, पाय, मांड्या | लांब आणि मजबूत |
| 2. चपटी हाडे | कवटी, छातीचा पिंजरा | सपाट आणि संरक्षण देणारी |
| 3. लहान हाडे | मनगट, घोटा | लहान पण मजबूत |
| 4. अनियमित हाडे | पाठीचा कणा, जबडा | वेगवेगळ्या आकाराची आणि संरचनात्मक |
4. मानवी अस्थिसंस्थेचे प्रमुख भाग:
(अ) अक्षीय सांगाडा (Axial Skeleton)
कवटी:
- कवटीमध्ये 22 हाडे असतात.
- मेंदूचे संरक्षण करते.
- खालचा जबडा वगळता बाकी हाडे स्थिर असतात.
पाठीचा कणा:
- 33 मणक्यांपासून बनलेला असतो.
- शरीराला आधार देतो आणि चेतारज्जूचे संरक्षण करतो.
छातीचा पिंजरा:
- 25 हाडांपासून बनलेला असतो.
- महत्त्वाच्या अवयवांचे (हृदय, फुफ्फुसे) संरक्षण करतो.
(ब) उपांग सांगाडा (Appendicular Skeleton)
हात आणि पाय:
- हात व पायांना हालचाल करण्यास मदत करतात.
- हातात 30 हाडे, पायात 30 हाडे असतात.
5. सांधे म्हणजे काय?
- दोन किंवा अधिक हाडे एकत्र जोडण्यासाठी असलेल्या जोडणीस ‘सांधा’ म्हणतात.
- सांधे लवचिक असतात त्यामुळे शरीर हालचाल करू शकते.
सांध्यांचे प्रकार:
| सांधाचा प्रकार | उदाहरणे | गुणधर्म |
|---|---|---|
| 1. बिजागिरीचा सांधा | गुडघा, कोपर | एकाच दिशेने हालचाल होते. |
| 2. उखळीचा सांधा | खांदा, नितंब | अनेक दिशांना हालचाल होते. |
| 3. सरकता सांधा | मनगट, घोटा | हाडे एकमेकांवर सरकतात. |
| 4. अचल सांधा | कवटी, दात | हालचाल होत नाही. |
6. त्वचा म्हणजे काय?
- त्वचा हे शरीराचे सर्वात मोठे अवयव आहे.
- ती शरीराचे संरक्षण करते आणि तापमान नियंत्रित ठेवते.
- स्पर्श, उष्णता, थंडी आणि वेदना यांची जाणीव त्वचेच्या मदतीने होते.
7. त्वचेचे भाग:
1. बाह्यत्वचा (Epidermis):
- त्वचेचा बाहेरचा थर.
- मेलॅनिन हे रंगद्रव्य त्वचेचा रंग ठरवते.
2. अंतत्वचा (Dermis):
- त्वचेच्या आतला थर.
- यात रक्तवाहिन्या, घर्मग्रंथी (घाम), तेलग्रंथी (तेल) आणि मज्जातंतू (नर्व्ह) असतात.
3. उपत्वचीय थर:
- शरीराचे तापमान नियंत्रित ठेवतो.
- चरबी साठवतो.
8. त्वचेचे कार्य:
✔ शरीराचे संरक्षण करणे.
✔ घामाच्या मदतीने शरीराचे तापमान नियंत्रित ठेवणे.
✔ मेलॅनिनमुळे अतिनील किरणांपासून संरक्षण करणे.
✔ स्पर्श, वेदना, उष्णता आणि थंडीची जाणीव करणे.
✔ शरीरातील विषारी पदार्थ बाहेर टाकणे.
9. त्वचेची निगा कशी राखावी?
✔ रोज अंघोळ करावी आणि स्वच्छता ठेवावी.
✔ उन्हात असताना सनस्क्रीन लावावे.
✔ पुरेशी झोप घ्यावी आणि निरोगी आहार घ्यावा.
✔ कृत्रिम सौंदर्यप्रसाधने टाळावीत.
Leave a Reply