भूगोल Notes Class 7 Chapter 2 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

Notes For All Chapters – भूगोल Class 7

सूर्य, चंद्र व पृथ्वी

1) चंद्राच्या गती:

चंद्राकडे दोन प्रकारच्या गती असतात:

1. परिभ्रमण – चंद्र स्वतःभोवती फिरतो.
2. परिक्रमण – चंद्र पृथ्वीभोवती फिरतो.

• चंद्र पृथ्वीभोवती फिरताना पृथ्वी सूर्याभोवती फिरत असल्यामुळे चंद्र अप्रत्यक्षपणे सूर्याभोवती फिरतो.
• चंद्राच्या फिरण्यामुळे आपल्याला त्याचा नेहमी एकच भाग दिसतो.

2) चंद्राच्या कलां (Phases of Moon):

• आपण रात्री आकाशात चंद्राच्या वेगवेगळ्या स्थिती (कलां) पाहतो.
• चंद्राची कला अमावास्या ते पौर्णिमेपर्यंत वाढते आणि नंतर कमी होते.
• चंद्र पृथ्वीभोवती फिरत असताना त्याच्यावर सूर्यप्रकाश वेगवेगळ्या प्रकारे पडतो, त्यामुळे चंद्राच्या कलांमध्ये बदल होतो.

3) ग्रहण (Eclipse):

ग्रहण म्हणजे एका खगोलीय वस्तूची सावली दुसऱ्या खगोलीय वस्तूवर पडणे. याचे दोन प्रकार आहेत:

1) सूर्यग्रहण (Solar Eclipse):

• जेव्हा चंद्र पृथ्वी व सूर्याच्या मध्ये येतो, तेव्हा सूर्यग्रहण होते.
• चंद्रामुळे सूर्यप्रकाश पृथ्वीवर येत नाही आणि त्या भागात काळोख पडतो.

प्रकार:

1. खग्रास सूर्यग्रहण: सूर्य पूर्णपणे झाकला जातो.
2. खंडग्रास सूर्यग्रहण: सूर्य अर्धवट झाकला जातो.
3. कंकणाकृती सूर्यग्रहण: चंद्र सूर्याच्या समोर असतो, पण त्याचा आकार लहान असल्यामुळे सूर्याचा मध्यभाग झाकला जातो आणि फक्त कडा प्रकाशमान राहते.

2) चंद्रग्रहण (Lunar Eclipse):

• जेव्हा पृथ्वी चंद्र आणि सूर्याच्या मध्ये येते, तेव्हा चंद्रग्रहण होते.
• पृथ्वीच्या सावलीमुळे चंद्र काही काळ दिसत नाही.

प्रकार:

1. खग्रास चंद्रग्रहण: चंद्र पूर्णपणे झाकला जातो.
2. खंडग्रास चंद्रग्रहण: चंद्राचा काही भाग झाकला जातो.

4) सूर्यग्रहण पाहताना घ्यावयाची काळजी:

• सूर्यग्रहण उघड्या डोळ्यांनी पाहू नये.
• सूर्यग्रहण पाहण्यासाठी गॉगल्स किंवा काळ्या काचांचा वापर करावा.
• दुर्बिण किंवा टेलिस्कोपशिवाय सूर्यग्रहण पाहू नये.

5) ग्रहणांबाबतचे गैरसमज:

• ग्रहण म्हणजे शुभ-अशुभ नाही, ही एक नैसर्गिक घटना आहे.
• ग्रहणावेळी काही विशेष नियम पाळण्याची गरज नाही.
• ग्रहण पाहिल्याने शरीराला काहीही अपाय होत नाही.

6) पिधान आणि अधिक्रमण:

1. पिधान (Occultation): चंद्र एखाद्या ताऱ्यासमोर किंवा ग्रहासमोर जातो आणि तो तारा काही काळ दिसत नाही.
2. अधिक्रमण (Transit): जेव्हा बुध किंवा शुक्र सूर्याच्या समोर जातात, तेव्हा त्यांना अधिक्रमण म्हणतात.

7) महत्वाचे मुद्दे:

• चंद्राची गतीमुळे आपल्याला चंद्राच्या वेगवेगळ्या कलां दिसतात.
• ग्रहण म्हणजे एक खगोलीय घटना आहे, त्याचा शुभ-अशुभशी काहीही संबंध नाही.
• सूर्यग्रहण पाहताना काळजी घ्यावी.
• ग्रहणाचा अभ्यास खगोलशास्त्रज्ञांसाठी खूप महत्वाचा असतो.