भूगोल Notes Class 7 Chapter 8 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

Notes For All Chapters – भूगोल Class 7

ॠतुनिर्मिती

१. सूर्याचे भासमान भ्रमण (खोटे भ्रमण) काय असते?
आपण पाहतो की सूर्य रोज वेगवेगळ्या ठिकाणी उगवतो आणि मावळतो.
प्रत्यक्षात सूर्य हलत नाही, पण पृथ्वी सूर्याभोवती फिरत असल्यामुळे आपल्याला सूर्य उत्तर-दक्षिण सरकत असल्यासारखा वाटतो.
यालाच सूर्याचे भासमान भ्रमण म्हणतात.

२. पृथ्वीचा झुकलेला आस आणि ऋतूंची निर्मिती
पृथ्वी 23.5° कोनाने झुकलेली आहे आणि ती सूर्याभोवती फिरते.
यामुळे सूर्यप्रकाश वेगवेगळ्या ऋतूंमध्ये वेगवेगळ्या ठिकाणी वेगवेगळ्या कोनात पडतो.
यामुळे उन्हाळा, हिवाळा, पावसाळा यांसारखे ऋतू तयार होतात.

३. अयनदिन आणि संपातदिन म्हणजे काय?
अयनदिन (Solstice) – सर्वात मोठा व लहान दिवस

• 21 जून (ग्रीष्म अयन) → उत्तर गोलार्धात सर्वात मोठा दिवस, दक्षिण गोलार्धात लहान दिवस.
• 22 डिसेंबर (हिवाळी अयन) → दक्षिण गोलार्धात मोठा दिवस, उत्तर गोलार्धात लहान दिवस.

संपातदिन (Equinox) – दिवस व रात्र समान असतात

21 मार्च (वसंत संपात) आणि 23 सप्टेंबर (शरद संपात) → या दिवशी संपूर्ण पृथ्वीवर दिवस व रात्र समान म्हणजे 12-12 तासांचे असतात.

४. पृथ्वीची परिभ्रमण गती आणि ऋतू
पृथ्वी सूर्याभोवती फिरताना तिचे वेगवेगळ्या ऋतूंमध्ये स्थान बदलते.
जानेवारीत ती सूर्याच्या जवळ (उपसूर्यस्थिती) आणि जुलैमध्ये सूर्यापासून दूर (अपसूर्यस्थिती) असते.
परंतु ऋतू फक्त यामुळे होत नाहीत, तर मुख्यतः पृथ्वीच्या झुकलेल्या अक्षामुळे होतात.

५. वेगवेगळ्या ठिकाणी ऋतू कसे असतात?
उत्तर गोलार्ध:

मार्च ते जून → वसंत ऋतू (थोडा गरम)
जून ते सप्टेंबर → उन्हाळा (सर्वात जास्त गरम)
सप्टेंबर ते डिसेंबर → शरद ऋतू (थोडा थंड)
डिसेंबर ते मार्च → हिवाळा (सर्वात थंड)

दक्षिण गोलार्ध:

उत्तर गोलार्धाच्या उलट ऋतू असतात.
म्हणजे डिसेंबर-जानेवारीत उन्हाळा आणि जून-जुलैमध्ये हिवाळा असतो.

६. भारतात ऋतू कसे असतात?
भारताला वेगळे हवामान असल्यामुळे येथे वेगळे ऋतू असतात:

1. उन्हाळा (मार्च – जून) → गरम हवा आणि तापमान जास्त.
2. पावसाळा (जून – सप्टेंबर) → जोरदार पाऊस.
3. परतीचा पाऊस (सप्टेंबर – ऑक्टोबर) → हलका पाऊस आणि थंडीची सुरुवात.
4. हिवाळा (नोव्हेंबर – फेब्रुवारी) → थंडी जास्त आणि हवामान थंडगार.

७. ऋतूंचा सजीवांवर परिणाम
प्राणी आणि पक्षी: थंडीत काही पक्षी आणि प्राणी स्थलांतर करतात. उदा. साइबेरियन क्रेन भारतात हिवाळ्यात येतो.
झाडे: काही झाडांची पाने गळतात, काही झाडांना विशिष्ट ऋतूत फळे येतात.
मानव जीवन: ऋतूनुसार लोकांचे कपडे, अन्नपदार्थ आणि राहणीमान बदलते.