Questions Answers For All Chapters – भूगोल Class 7
मृदा
स्वाध्याय
प्रश्न 1: पुढील तक्ता पूर्ण करा.
| घटक | मृदानिर्मितीमधील भूमिका |
|---|---|
| मूळ खडक | मूळ खडक विदारण होऊन मृदा तयार होते. खडकाच्या प्रकारानुसार मृदेचे स्वरूप ठरते. उदा., बेसाल्ट खडकापासून काळी मृदा तयार होते. |
| प्रादेशिक हवामान | हवामानाच्या प्रकारानुसार मृदेत विविधता आढळते. उष्ण आणि दमट हवामानात मृदानिर्मिती जलद होते. |
| सेंद्रिय खत | मृदेत पोषकतत्त्वे वाढवण्यासाठी सेंद्रिय खत उपयुक्त असते. त्यामुळे मृदेची सुपीकता टिकून राहते. |
| सूक्ष्म जीवाणू | हे मृदेत असलेले जीव सेंद्रिय पदार्थांचे विघटन करून ह्युमस तयार करतात, जो मृदेच्या सुपीकतेसाठी महत्त्वाचा असतो. |
प्रश्न 2: कशामुळे असे घडते?
1. सह्याद्रीच्या पश्चिम भागात बेसाल्ट खडकापासून जांभी मृदा तयार होते.
उत्तर: दमट हवामान आणि पावसामुळे बेसाल्ट खडकाचे अपक्षय होऊन त्यातील लोहतत्त्वांचे ऑक्सिडेशन होते. त्यामुळे जांभी मृदा तयार होते.
2. मृदेत ह्युमसचे प्रमाण वाढते.
उत्तर: वनस्पतींचे अवशेष, पालापाचोळा आणि प्राण्यांचे मृत शरीर विघटित होऊन मृदेत मिसळल्यामुळे ह्युमस तयार होतो.
3. विषुववृत्तीय हवामान प्रदेशात मृदानिर्मितीची प्रक्रिया जलद घडते.
उत्तर: विषुववृत्तीय प्रदेशात जास्त तापमान आणि पाऊस असल्यामुळे मृदानिर्मितीची प्रक्रिया वेगाने होते.
4. मृदेत क्षारतेचे प्रमाण वाढते.
उत्तर: अतिरिक्त सिंचनामुळे पाण्यातील क्षार जमिनीच्या वरच्या थरात जमा होतात, त्यामुळे मृदा खारट होते.
5. कोकणातील लोकांच्या आहारात तांदूळ (धान) जास्त असतो.
उत्तर: कोकणातील मृदा आणि हवामान तांदूळ उत्पादनासाठी अनुकूल असल्यामुळे तेथील लोक तांदूळ आहारात अधिक प्रमाणात घेतात.
6. मृदेची धूप होते.
उत्तर: वारा आणि वाहत्या पाण्यामुळे मृदेचा वरचा सुपीक थर वाहून जातो, त्यामुळे मृदेची धूप होते.
7. मृदेची अवनती होते.
उत्तर: रासायनिक खतांचा अतिवापर, अतिसिंचन आणि वनीकरणाचा अभाव यामुळे मृदेची गुणवत्त कमी होते आणि तिची अवनती होते.
प्रश्न 3: माहिती लिहा.
1. मृदा संधारणाचे उपाय
- झाडे लावून मृदेचे संरक्षण करणे.
- उतारावर समतल चर खोदणे.
- शेताच्या आजूबाजूला बांधबंदिस्ती करणे.
- सेंद्रिय खतांचा वापर करणे.
- रासायनिक खतांचा अतिरेक टाळणे.
2. सेंद्रिय पदार्थ
वनस्पतींचे पालापाचोळा, कुजलेले अवशेष, प्राण्यांचे मृत अवशेष, शेणखत इत्यादी पदार्थ जे जैविक प्रक्रियेतून विघटित होतात व मृदेत मिसळतात.
3. विशिष्ट पिके घेण्यासाठी शेतातील मृदा सक्षम आहे का, याची माहिती मिळण्याचे ठिकाण.
- कृषी विज्ञान केंद्र
- मृदा परीक्षण प्रयोगशाळा
- कृषी विद्यापीठे
- स्थानिक कृषी कार्यालय
4. वनस्पती जीवनातील मृदेचे महत्त्व.
- वनस्पतींना वाढण्यासाठी आवश्यक असलेली पोषकतत्त्वे मृदेतून मिळतात.
- सुपीक मृदेच्या प्रदेशात वनस्पती जीवन समृद्ध असते.
- योग्य मृदा असल्याशिवाय शेती शक्य होत नाही.
- मृदेच्या गुणवत्तेवर पीक उत्पादन अवलंबून असते.
प्रश्न 4: मृदेच्या संदर्भात तक्ता पूर्ण करा.
| क्रिया | परिणाम | सुपीकता वाढते/कमी होते |
|---|---|---|
| बांधबंदिस्ती करणे | मृदेचे संरक्षण होते | सुपीकता वाढते |
| वाऱ्याचा वेग कमी होणे | मृदेची धूप कमी होते | सुपीकता वाढते |
| काही काळ जमीन पडीक ठेवणे | मृदेला पुनरुज्जीवनासाठी वेळ मिळतो | सुपीकता वाढते |
| ह्युमसचे प्रमाण वाढणे | मृदेतील पोषणतत्त्वे वाढतात | सुपीकता वाढते |
| उताराच्या दिशेने आडवे चर खोदणे | मृदेची धूप थांबते आणि पाणी मुरते | सुपीकता वाढते |
| शेतात पालापाचोळा जाळणे | जैविक घटक नष्ट होतात | सुपीकता कमी होते |
| सूक्ष्मजीवांना पोषक घटक मिळणे | मृदेची सेंद्रियता वाढते | सुपीकता वाढते |
| रासायनिक खतांचा अतिवापर करणे | मृदेतील जीवाणूंचे प्रमाण कमी होते | सुपीकता कमी होते |
Leave a Reply