Notes For All Chapters – इतिहास Class 7
मराठ्यांच्या सत्तेचा विस्तार
१. शाहू महाराजांची सुटका आणि संघर्ष
- औरंगजेबाच्या मृत्यूनंतर दिल्लीच्या गादीसाठी संघर्ष सुरू झाला.
- शाहू महाराज मुघलांच्या ताब्यात होते.
- आझमशाहाने मराठ्यांमध्ये फूट पडावी म्हणून त्यांना सोडले.
- महाराणी ताराबाई यांनी शाहू महाराजांचा छत्रपतीपदाचा हक्क मान्य केला नाही.
- खेडच्या लढाईत शाहू महाराजांनी विजय मिळवला आणि साताऱ्यात राज्याभिषेक केला.
- यामुळे सातारा आणि कोल्हापूर असे दोन स्वतंत्र मराठा राज्य निर्माण झाले.
२. मराठ्यांचे नवे धोरण
- आधी मुघलांविरुद्ध लढत होते, पण आता त्यांनी मुघलांना रक्षण देण्याचे धोरण स्वीकारले.
- दिल्ली दरबारात स्पर्धा आणि बाहेरून हल्ले यामुळे मुघल सत्ता कमजोर झाली.
- मराठ्यांनी त्याचा फायदा घेत आपल्या सत्तेचा विस्तार केला.
३. बाळाजी विश्वनाथ – पहिला पेशवा
- शाहू महाराजांनी बाळाजी विश्वनाथ यांना पेशवे बनवले.
- त्यांनी मुत्सद्देगिरीने मराठ्यांना एकत्र आणले.
- कान्होजी आंग्रे हे आरमारप्रमुख होते, त्यांनी सुरुवातीला विरोध केला पण नंतर शाहू महाराजांना साथ दिली.
- बाळाजींनी दिल्लीच्या मुघल बादशहाकडून चौथाई आणि सरदेशमुखी कर वसूल करण्याचा हक्क मिळवला.
४. पहिला बाजीराव – पराक्रमी सेनानी
- बाळाजी विश्वनाथ यांच्या मृत्यूनंतर पहिला बाजीराव पेशवा झाला.
- त्याने मराठ्यांचा प्रभाव उत्तर भारतात वाढवला.
पालखेडची लढाई (१७२८)
- निजाम-उल-मुल्कने मराठ्यांना विरोध केला.
- बाजीरावाने त्याचा पालखेड येथे पराभव केला.
- यामुळे निजामाने मराठ्यांचा चौथाई आणि सरदेशमुखी वसूल करण्याचा हक्क मान्य केला.
माळवा आणि बुंदेलखंड जिंकले
- बाजीरावाने माळवा आणि बुंदेलखंड येथे मराठ्यांचे वर्चस्व प्रस्थापित केले.
- बुंदेलखंडचा राजा छत्रसाल याला मदत करून बाजीरावाने बंगशाचा पराभव केला.
दिल्ली स्वारी (१७३७) आणि भोपाळची लढाई
- बाजीरावाने दिल्लीच्या सीमेपर्यंत स्वारी केली.
- निजामाने पराभव स्वीकारला आणि माळवा मराठ्यांना दिले.
वसई विजय (१७३९)
- पोर्तुगीज अत्याचार करत होते.
- चिमाजी आप्पा यांनी ठाणे आणि वसई जिंकले.
बाजीरावाचा मृत्यू (१७४०)
- नादिरशाहने दिल्ली लुटल्यावर बाजीराव उत्तर भारतात गेला.
- नर्मदा नदीजवळ रावेरखेडी येथे त्याचा मृत्यू झाला.
- त्याने मराठ्यांना भारतातील बलशाली सत्ता बनवले.
महत्वाचे शब्द आणि अर्थ
- चौथाई – महसुलाचा १/४ भाग
- सरदेशमुखी – महसुलाचा १/१० भाग
- पेशवा – मराठा राजकारणातील प्रमुख मंत्री
- खेडची लढाई – शाहू महाराज आणि ताराबाई यांच्यातील संघर्ष
- पालखेडची लढाई – मराठे वि. निजाम
Leave a Reply