इतिहास Notes Class 7 Chapter 13 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Notes For All Chapters – इतिहास Class 7

महाराष्ट्रातील समाजजीवन

१. छत्रपती शिवाजी महाराजांचे राज्य

• शिवाजी महाराजांनी हिंदवी स्वराज्य स्थापन केले.
• हे राज्य रयतेचे राज्य होते – म्हणजेच लोकांचे भले व्हावे, त्यांच्यावर अन्याय होऊ नये, हा उद्देश होता.
• मराठ्यांचे राज्य सुमारे १५० वर्षे टिकले.

२. समाजातील जीवनशैली
शेती व व्यवसाय

• मुख्य व्यवसाय शेती होती.
• लोहार, सुतार, कुंभार, सोनार इत्यादी बारा बलुतेदार गावात काम करत.
• लोक वस्तूंची देवाणघेवाण (वस्तुविनिमय) करून व्यवहार करत.

चालीरीती व परंपरा

• बालविवाह आणि बहुपत्नीत्वाची प्रथा होती.
• लोक स्वप्न, शकुन आणि ग्रह-तारे यांवर विश्वास ठेवत.
• आरोग्यासाठी औषधांपेक्षा नवस-फेडीला जास्त महत्त्व होते.

राहणीमान

• गावातील घरे माती-विटांची, तर शहरात एकमजली-दुमजली वाडे असत.
• शेतकऱ्यांचे जेवण भाकरी, कांदा, चटणी असे साधे असे.
• श्रीमंत लोक भात, पोळ्या, भाज्या, दही-दूधाचे पदार्थ खात.
• पुरुषांचा पोशाख धोतर, कुडते, अंगरखा, तर स्त्रियांचा पोशाख लुगडी, चोळी असे.

३. सण व उत्सव

• गुढीपाडवा – नवीन वर्षाची सुरुवात; गुढी उभारली जाते.
• दसरा – शस्त्रपूजा केली जाते; मराठे मोहिमेवर निघत.
• दिवाळी – फटाके, आकाशकंदील, फराळ यांसह साजरी केली जायची.
• बैलपोळा – शेतकरी बैलांची पूजा करायचे.
• गणेशोत्सव – पेशव्यांच्या काळात मोठ्या प्रमाणात साजरा होत असे.
• होळी – होलिका दहन आणि रंगांचा खेळ.
• ईद – मुस्लिम बांधवांचा प्रमुख सण.

४. शिक्षण आणि दळणवळण
शिक्षण

• पाठशाळा व मदरसे शिक्षणासाठी होते.
• मोडी लिपीचा वापर व्यवहारासाठी केला जात असे.

वाहतूक आणि प्रवास

• बैलगाड्या, होड्या, पायदळ प्रवास सामान्य होता.
• पत्रांची ने-आण सांडणीस्वार आणि जासूद करत.

५. खेळ आणि करमणूक

• लाठीकाठी, कुस्ती, मल्लखांब, दंडपट्टा हे खेळ प्रचलित होते.
• हुतुतू, खो-खो, आट्यापाट्या हे मैदानी खेळ होते.
• गंजिफा, सोंगट्या, बुद्धिबळ हे बैठे खेळ होते.
• तमाशा, लोकनाट्य, गाणी, नाचगाणी यांचा समावेश करमणुकीत होता.

६. धर्म आणि सामाजिक विचारधारा

• हिंदू आणि मुस्लिम हे प्रमुख धर्म होते.
• छत्रपती शिवाजी महाराजांचे धार्मिक धोरण उदार होते – म्हणजेच प्रत्येकाने आपला धर्म पाळावा, पण दुसऱ्यावर जबरदस्ती करू नये.
• हिंदू-मुस्लिम लोक एकमेकांच्या सणांमध्ये सहभागी होत.
• वारकरी, महानुभाव, दत्त, रामदासी पंथ लोकांमध्ये प्रसिद्ध होते.

७. स्त्रियांचे जीवन
स्त्रियांचे जीवन कष्टमय आणि बंधनातले होते.
स्त्रियांना शिक्षण आणि स्वतंत्रता नव्हती.
काही स्त्रिया मात्र प्रशासन आणि युद्धकलेत पारंगत होत्या.
उदा.

• जिजाबाई – शिवाजी महाराजांना प्रेरणा देणाऱ्या.
• महाराणी ताराबाई – मोगलांविरुद्ध लढलेल्या.
• अहिल्याबाई होळकर – न्यायप्रिय राजमाता.

८. मराठेशाहीतील कला आणि स्थापत्य
वाडे आणि मंदिरे

• शनिवारवाडा, विश्रामबागवाडा, सरकारवाडा हे प्रसिद्ध वाडे होते.
• शिवाजी महाराजांनी भवानी देवीचे आणि सप्तकोटेश्वराचे मंदिरे बांधली.
• पेशव्यांच्या काळात काळाराम मंदिर, त्र्यंबकेश्वर मंदिर उभारली गेली.

चित्रकला व शिल्पकला

शनिवारवाड्यात सुंदर चित्रकला होती.
पेशव्यांनी चित्रकारांना प्रोत्साहन दिले.
हत्ती, घोडे, मोर यांची शिल्पे कोरली जात.

 नाट्यकला

दक्षिण भारतात तंजावर येथे मराठी नाटकांची सुरुवात झाली.
नाटकांमध्ये गायन आणि नृत्याला महत्त्व असे.

शेवटचा सारांश – महत्वाच्या गोष्टी
शिवाजी महाराजांनी रयतेचे राज्य निर्माण केले.
शेती हा लोकांचा मुख्य व्यवसाय होता.
गुढीपाडवा, दिवाळी, गणेशोत्सव, ईद हे मोठे सण होते.
स्त्रियांचे जीवन कष्टमय आणि मर्यादित होते.
शनिवारवाडा, काळाराम मंदिर ही सुंदर वास्तू होती.
तमाशा, कुस्ती, हुतुतू, बुद्धिबळ हे लोकप्रिय खेळ होते.