इतिहास Notes Class 7 Chapter 3 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Notes For All Chapters – इतिहास Class 7

धार्मिक समन्वय

१. धार्मिक समन्वय म्हणजे काय?

• भारत हा विविध भाषा आणि धर्म असलेला देश आहे.
• सर्वधर्मसमभाव हे भारतीय संविधानाचे महत्त्वाचे तत्त्व आहे.
• मध्ययुगात भक्ती चळवळ, शीख धर्म आणि सुफी पंथ यांनी धार्मिक एकता निर्माण केली.

२. भक्ती चळवळ

• भक्ती चळवळीचा उगम दक्षिण भारतात झाला.
• नायनार (शिवभक्त) आणि अळवार (विष्णुभक्त) यांच्यामुळे भक्ती चळवळ वाढली.
• लोकभाषेतून (मराठी, हिंदी, कन्नड, गुजराती) उपदेश दिल्याने सर्वसामान्य लोकांपर्यंत विचार पोहोचले.

महत्त्वाचे संत आणि त्यांचे कार्य:

३. महानुभाव पंथ

• चक्रधरस्वामींनी १३व्या शतकात महाराष्ट्रात महानुभाव पंथ सुरू केला.
• श्रीकृष्ण भक्ती आणि समतेचा प्रचार केला.
• संस्कृतऐवजी मराठीत उपदेश दिल्याने मराठी भाषा समृद्ध झाली.
• महानुभाव पंथाची महत्त्वाची स्थाने: विदर्भ, मराठवाडा

महत्त्वाचे ग्रंथ:

“लीळाचरित्र” – म्हाइंभट यांनी लिहिला

“धवळे” – आद्य मराठी कवयित्री महदंबा यांची रचना

४. शीख धर्म

• गुरुनानक हे शीख धर्माचे संस्थापक.
• त्यांनी हिंदू-मुस्लिम ऐक्याचा संदेश दिला.
• “गुरुग्रंथसाहिब” हा शीख धर्माचा पवित्र ग्रंथ आहे.
• गुरुनानकानंतर गुरु गोविंदसिंग यांनी शीख धर्म बळकट केला.

५. सुफी पंथ

• सुफी पंथ हा इस्लाम धर्मातील एक भक्तीमार्ग आहे.
• प्रेम, मानवता आणि साधेपणा यावर भर दिला.
• ख्वाजा मोइनुद्दीन चिस्ती आणि शेख निझामुद्दीन अवलिया हे थोर सुफी संत होते.
• भारतीय संगीतावर सुफी संगीताचा प्रभाव पडला.

६. धार्मिक समन्वयाचा परिणाम

• जातिभेद आणि धर्मभेद कमी झाला.
• सर्वधर्मसमभाव आणि मानवतेचा संदेश लोकांपर्यंत पोहोचला.
• मराठी, हिंदी, कन्नड, गुजराती अशा स्थानिक भाषांचा विकास झाला.
• संगीत, साहित्य आणि कला यांना नवीन दिशा मिळाली.

महत्त्वाचे मुद्दे लक्षात ठेवा 

1. भक्ती चळवळ ही संपूर्ण भारतभर पसरली.
2. संत रामानंद, संत कबीर, संत नामदेव, संत मीराबाई यांनी सामाजिक समता सांगितली.
3.  गुरुनानक यांनी शीख धर्माची स्थापना केली.
4. सुफी पंथाने प्रेम आणि भक्तीचा संदेश दिला.
5. संत एकनाथ, तुकाराम यांनी भक्तीमार्ग लोकांपर्यंत पोहोचवला.