इतिहास Question Answers Class 7 Chapter 1 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Question Answers For All Chapters – इतिहास Class 7

इतिहासाची साधने

स्वाध्याय

1. खालील चौकोनात दडलेली ऐतिहासिक साधनांची नावे शोधून लिहा.

उदाहरणार्थ: नाणी, शिलालेख, ताम्रपट, बखरी, तवारिख, ग्रंथ, पोवाडे इत्यादी.

2. लिहिते व्हा:

(1) स्मारकांमध्ये कोणकोणत्या बाबींचा समावेश होतो?
उत्तर: स्मारकांमध्ये समाधी, कबर, वीरगळ यांसारख्या ऐतिहासिक स्थळांचा समावेश होतो. याशिवाय इमारतींमध्ये राजवाडे, मंत्रिनिवास, राणीवसा, तसेच सामान्य जनतेची घरे यांचाही समावेश होतो. या स्मारकांवरून त्या काळातील वास्तुकला, सामाजिक स्थिती आणि आर्थिक परिस्थितीचा अभ्यास करता येतो.

(2) तवारिख म्हणजे काय?
उत्तर: तवारिख म्हणजे घटनाक्रम. इतिहासातील महत्त्वाच्या घडामोडींची नोंद तवारिखामध्ये केली जाते. अल्बेरूनी, झियाउद्दीन बर्नी, मौलाना अहमद याह्या बिन अहमद यांसारख्या इतिहासकारांनी तवारिख लिहिल्या आहेत.

(3) इतिहासलेखनात लेखकांचे कोणते पैलू महत्त्वाचे असतात?
उत्तर: इतिहासलेखन करताना लेखकाने निःपक्षपाती आणि तटस्थ असणे आवश्यक आहे. त्यांनी दिलेली माहिती विश्वसनीय आहे का, त्यांनी ती स्वतः पाहिली आहे की ऐकीव आहे, याचा विचार केला जातो. तसेच, त्यांनी वापरलेल्या साधनांची सत्यता तपासली पाहिजे.

3. गटातील वेगळा शब्द शोधून लिहा:

(1) भौतिक साधने, लिखित साधने, अलिखित साधने, मौखिक साधने
उत्तर: अलिखित साधने (कारण इतिहासाच्या साधनांमध्ये असा प्रकार नसतो.)

(2) स्मारके, नाणी, लेणी, कथा
उत्तर: कथा (कारण बाकी सर्व भौतिक साधने आहेत.)

(3) भूर्जपत्रे, मंदिरे, ग्रंथ, चित्रे
उत्तर: मंदिरे (कारण बाकी सर्व लिखित साधने आहेत.)

(4) ओव्या, तवारिख, कहाण्या, मिथके
उत्तर: तवारिख (कारण बाकी सर्व मौखिक साधने आहेत, तर तवारिख लिखित साधन आहे.)

4. संकल्पना स्पष्ट करा:

(1) भौतिक साधने:
उत्तर: भूतकाळातील वास्तू, वस्तू, शिलालेख, लेणी, ताम्रपट, नाणी आणि स्मारके या गोष्टींना भौतिक साधने म्हणतात. या साधनांवरून त्या काळातील कला, संस्कृती, समाजजीवन आणि आर्थिक परिस्थिती यांची माहिती मिळते.

(2) लिखित साधने:
उत्तर: ग्रंथ, पत्रव्यवहार, बखरी, तवारिख, न्यायनिवाडे, राजाज्ञा, परदेशी प्रवाशांची प्रवासवर्णने ही लिखित साधने आहेत. यामधून त्या काळातील राजकीय, सामाजिक आणि धार्मिक परिस्थितीचे ज्ञान मिळते.

(3) मौखिक साधने:
उत्तर: पिढ्यानपिढ्या चालत आलेले पोवाडे, लोकगीते, गाथा, श्लोक, कहाण्या, मिथके आणि दंतकथा या मौखिक साधनांमध्ये येतात. या साधनांमधून लोकजीवन, परंपरा आणि संस्कृती यांची माहिती मिळते.

5. ऐतिहासिक साधनांचे मूल्यमापन करणे आवश्यक असते का? तुमचे मत सांगा.
उत्तर: होय, ऐतिहासिक साधनांचे मूल्यमापन करणे अत्यंत आवश्यक असते. कारण इतिहास हा विश्वसनीय पुराव्यांवर आधारित असावा लागतो. जर काही साधने बनावट किंवा चुकीची असतील, तर त्यावर आधारित इतिहास चुकीचा ठरू शकतो. त्यामुळे साधनांचा अस्सलपणा तपासणे, त्यांचे विश्लेषण करणे आणि इतर समकालीन साधनांशी तुलना करणे महत्त्वाचे असते.

6. तुमचे मत लिहा:

(1) शिलालेख हा इतिहासलेखनाचा विश्वसनीय पुरावा मानला जातो.
होय, शिलालेख हे इतिहासलेखनाचे महत्त्वाचे साधन आहे. कारण ते दगडांवर कोरलेले असल्यामुळे त्यामध्ये फेरफार करणे अवघड असते. तसेच, शिलालेखांवरून त्या काळातील भाषा, लिपी, राजकीय घटना आणि समाजजीवन यांची खात्रीशीर माहिती मिळते.

(2) मौखिक साधनांच्या आधारे लोकजीवनाचे विविध पैलू समजतात.
होय, मौखिक साधनांमधून त्या काळातील लोकसंस्कृती, परंपरा, धार्मिक श्रद्धा, समाजजीवन, आणि ऐतिहासिक घटनांवर आधारित दंतकथा यांची माहिती मिळते. मात्र, काही वेळा त्यामध्ये अतिशयोक्ती असू शकते, त्यामुळे ती माहिती इतर साधनांशी पडताळून पाहणे आवश्यक आहे.