Notes For All Chapters – नागरिकशास्त्र Class 7
मार्गदर्शक तत्त्वे आणि मूलभूत कर्तव्ये
१. मार्गदर्शक तत्त्वे म्हणजे काय?
भारतीय संविधानात काही मार्गदर्शक तत्त्वे आहेत जी शासनाने लोककल्याणासाठी पाळावीत.
ही तत्त्वे नागरिकांच्या हक्कांचे रक्षण करतात आणि देशाच्या विकासासाठी महत्त्वाची असतात.
२. मार्गदर्शक तत्त्वांचा समावेश का केला?
भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यावर दारिद्र्य, मागासलेपणा आणि निरक्षरता यांसारख्या समस्या होत्या.
या समस्या सोडवण्यासाठी सरकारने काही धोरणे तयार करावीत म्हणून संविधानात मार्गदर्शक तत्त्वे दिली.
ही तत्त्वे बंधनकारक नसली तरी शासनाने त्यांची अंमलबजावणी करावी अशी अपेक्षा आहे.
३. काही महत्त्वाची मार्गदर्शक तत्त्वे:
शासनाने प्रत्येकाला उपजीविकेचे साधन उपलब्ध करून द्यावे.
स्त्री आणि पुरुष यांना समान वेतन मिळाले पाहिजे.
लोकांचे आरोग्य सुधारण्यासाठी शासनाने उपाययोजना कराव्यात.
पर्यावरणाचे संरक्षण करावे.
ऐतिहासिक स्मारके आणि वास्तू यांचे संरक्षण करावे.
गरीब आणि दुर्बल घटकांना विशेष मदत द्यावी.
वृद्ध, अपंग आणि बेरोजगार लोकांसाठी योजना आणाव्यात.
देशातील सर्व नागरिकांसाठी समान नागरी कायदा असावा.
४. मार्गदर्शक तत्त्वे व मूलभूत हक्क यांचा संबंध:
मूलभूत हक्क: नागरिकांना स्वतंत्र व समान जीवन जगण्यासाठी संविधानाने दिलेले हक्क.
मार्गदर्शक तत्त्वे: शासनाने लोकांच्या विकासासाठी काय करावे याबद्दल दिलेले मार्गदर्शन.
दोन्ही गोष्टी नागरिकांच्या कल्याणासाठी आहेत, त्यामुळे त्यांना “एका नाण्याच्या दोन बाजू” म्हणतात.
५. मूलभूत कर्तव्ये म्हणजे काय?
संविधानाने नागरिकांना काही हक्क दिले आहेत, त्याचबरोबर काही कर्तव्ये पार पाडण्याची जबाबदारी दिली आहे.
६. नागरिकांची काही मूलभूत कर्तव्ये:
संविधानाचे पालन करणे आणि राष्ट्रध्वज व राष्ट्रगीताचा आदर करणे.
देशाच्या एकात्मतेसाठी प्रयत्न करणे.
सार्वजनिक स्वच्छता राखणे.
ऐतिहासिक वारसा आणि संस्कृतीचे रक्षण करणे.
पर्यावरण आणि निसर्गाचे संरक्षण करणे.
वैज्ञानिक दृष्टीकोन बाळगणे.
हिंसेचा त्याग करणे.
६ ते १४ वर्षे वयोगटातील मुलांना शिक्षण देण्यास मदत करणे.
७. नागरिक म्हणून आपण काय करू शकतो?
सार्वजनिक ठिकाणी कचरा टाकू नये.
झाडे लावावीत आणि त्यांचे संरक्षण करावे.
स्त्री-पुरुष समानतेला प्रोत्साहन द्यावे.
सरकारी योजनांचा फायदा घ्यावा आणि गरजूंना मदत करावी.
आपले हक्क ओळखून योग्य रीतीने वापरावेत.
Leave a Reply