सामान्य विज्ञान Question Answers Class 7 Chapter 10 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

Question Answer For All Chapters – सामान्य विज्ञान Class 7

आपत्ती व्यवस्थापन

स्वाध्याय

1. आमच्यातील वेगळे कोण आहे?
अ. दुष्काळ, भूकंप, ढगफुटी, रेल्वे अपघात.
आ. अवर्षण, अतिवृष्टी, वादळे, त्सुनामी.
इ. शिलारस, उष्ण चिखल, राख, टोळधाड.
ई. पिके वाहून जाणे, पिकांवर कीड, ज्वालामुखी, पीक करपणे
✅ योग्य उत्तर: इ. शिलारस, उष्ण चिखल, राख, टोळधाड.
स्पष्टीकरण: दिलेल्या पर्यायांमध्ये नैसर्गिक आपत्ती आहेत. परंतु शिलारस, उष्ण चिखल, राख आणि टोळधाड या घटकांचा संबंध भूकंप, पूर किंवा वादळ यांच्याशी नाही. त्यामुळे हा पर्याय वेगळा आहे.

2. सांगा पाहू या आपत्तीवरील उपाय !
उत्तर:
आपत्तीवरील उपाय सांगा
अ. दुष्काळ:

• पाण्याची योग्य बचत करणे.
• जलसंधारण, जलयुक्त शिवार योजना राबवणे.
• शाश्वत शेती पद्धती स्वीकारणे.
• झाडे लावणे व पर्यावरण संतुलन राखणे.

आ. वीज पडणे:

• उंच ठिकाणी उभे राहू नये.
• धातूच्या वस्तू हातात बाळगू नयेत.
• घरात सुरक्षित राहावे.
• विजेच्या वेळी पाण्यात जाऊ नये.

इ. वादळे:

• हवामान खात्याच्या सूचनांचे पालन करणे.
• सुरक्षित ठिकाणी स्थलांतर करणे.
• मजबूत निवाऱ्यांची व्यवस्था करणे.
• आपत्कालीन मदतीसाठी प्रशासनाशी संपर्क ठेवणे.

ई. ढगफुटी:

• डोंगराळ भागातील झाडे वाचवणे.
• पूर नियंत्रणासाठी धरणे व बंधारे बांधणे.
• नदीकाठच्या भागात बांधकाम टाळणे.
• हवामान खात्याच्या पूर्वानुमानानुसार उपाययोजना करणे.

3. सत्य की असत्य ते सकारण सांगा.
✅ अ. बादळ येणार आहे ही माहिती गुप्त ठेवायची असते.
❌ असत्य – हवामानाच्या बदलांविषयी नागरिकांना योग्य वेळी माहिती मिळणे आवश्यक आहे, जेणेकरून आवश्यक उपाययोजना करता येतील.

✅ आ. आकाशात वीज कडाडत असताना पोहू नये.
✔️ सत्य – पाण्यात वीज सहज प्रवाहित होते, त्यामुळे विजेच्या वेळी पाण्यात पोहणे धोकादायक असते.

✅ इ. ज्वालामुखीचा उद्रेक टाळता येणे शक्य आहे.
❌ असत्य – ज्वालामुखी नैसर्गिक प्रक्रिया असल्याने त्याचा उद्रेक टाळता येत नाही, परंतु त्यावर संशोधन करून सावधगिरी बाळगता येते.

✅ ई. अतिवृष्टीमुळे दुष्काळ पडतो.
❌ असत्य – अतिवृष्टीमुळे पूर येतो, पण दुष्काळ हा पावसाच्या अभावामुळे होतो.

4. खालील प्रश्नांची उत्तरे तुमच्या शब्दांत लिहा.
अ. त्सुनामी म्हणजे काय? ती कशी निर्माण होते?
उत्तर: त्सुनामी म्हणजे समुद्रात निर्माण होणाऱ्या प्रचंड उंच लाटा. या लाटा भूकंप, ज्वालामुखीचा उद्रेक किंवा समुद्राखालील भूस्खलन यामुळे निर्माण होतात.

आ. ढगफुटी म्हणजे काय?
उत्तर: ढगफुटी म्हणजे अल्प काळात झालेला अतिवृष्टीचा प्रचंड मूसळधार पाऊस. यामुळे पूर, भूस्खलन आणि मोठ्या प्रमाणावर जीवित व वित्तहानी होऊ शकते.

इ. ज्वालामुखीचे परिणाम स्पष्ट करा.
उत्तर: ज्वालामुखीचा उद्रेक झाल्यास खालील परिणाम होतात:

• लाव्हारसामुळे जमीन उद्ध्वस्त होते.
• हवेतील विषारी वायूंमुळे जीवसृष्टी धोक्यात येते.
• हवामानात अचानक बदल होतो.
• ज्वालामुखीच्या राखेमुळे सजीवांना श्वसनाचे त्रास होतात.

ई. विजेपासून जीवितहानी टाळण्यासाठी कोणते उपाय आहेत?
उत्तर:
विजेच्या वेळी झाडाखाली किंवा मोकळ्या जागेत उभे राहू नये.
इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे बंद करावी.
घराच्या छतावर लाइटनिंग अरेस्टर बसवावा.
विजेच्या वेळी जलाशयाच्या आसपास राहू नये.

5. महाराष्ट्रामध्येआपत्ती व्यवस्थापनाअंतर्गत महापूर, दरडी कोसळणे अशा आपत्तींवर कोणकोणत्या उपाययोजना केलेल्या आहेत?
उत्तर:
महाराष्ट्रातील आपत्ती व्यवस्थापन उपाययोजना
महापूर:

नदीकाठच्या भागात पूरनियंत्रण बंधारे बांधणे.
नागरिकांना सुरक्षित ठिकाणी स्थलांतर करणे.
पूरग्रस्त भागात मदत व पुनर्वसन योजना राबवणे.

दरडी कोसळणे:

डोंगराळ भागात वृक्षारोपण करणे.
पावसाळ्यात दरडी कोसळण्याचा धोका असलेल्या ठिकाणी सतर्कतेच्या सूचना देणे.
दरडी कोसळू नयेत म्हणून मजबूत संरक्षक भिंती बांधणे.

6. आपत्ती व्यवस्थापनासंदर्भात तुम्ही तुमच्या घरामधील कोणकोणत्या बाबी तपासून पाहाल? का?
उत्तर:
तपासणी आवश्यक कारणांसह:

• घराच्या संरचनेची मजबूती – भूकंपप्रवण भागात सुरक्षितता.
• विजेच्या तारा व्यवस्थित आहेत का? – शॉर्टसर्किट टाळण्यासाठी.
• आपत्कालीन मदतीसाठी संपर्क क्रमांक – आपत्तीच्या वेळी तत्परता.
• अन्न व पाण्याचा साठा – आपत्तीच्या वेळी तुटवडा होऊ नये.
• प्राथमिक उपचार पेटी – किरकोळ दुखापतींवर त्वरित उपचार करता यावेत.