सामान्य विज्ञान Question Answers Class 7 Chapter 11 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

Question Answer For All Chapters – सामान्य विज्ञान Class 7

पेशीरचना आणि सूक्ष्मजीव

स्वाध्याय

1. खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा:
अ. पेशी म्हणजे काय?
उत्तर: पेशी ही सर्व सजीवांची मूलभूत रचनात्मक आणि कार्यात्मक घटक आहे. सर्व सजीव पेशींपासून बनलेले असतात आणि त्यांच्यामध्ये जीवनक्रिया घडतात.

आ. पेशींमधील विविध अंगके कोणती आहेत?
उत्तर: पेशीमध्ये खालील अंगके आढळतात:

• पेशीभित्तिका (फक्त वनस्पती पेशीत)
• पेशीपटल
• पेशीद्रव
• केंद्रक
• आंतरद्रव्यजालिका
• गॉल्जी पिंड
• लयकारिका (मायटोकॉन्ड्रिया)
• रिक्तिका
• हरितलवक (फक्त वनस्पती पेशीत)

इ. सूक्ष्मजीव म्हणजे काय?
उत्तर: जे सूक्ष्म सजीव आपल्या डोळ्यांनी सहज दिसत नाहीत आणि त्यांना पाहण्यासाठी सूक्ष्मदर्शकाचा उपयोग करावा लागतो, त्यांना सूक्ष्मजीव म्हणतात.

ई. सूक्ष्मजीवांचे विविध प्रकार कोणते?
उत्तर: सूक्ष्मजीव खालीलप्रमाणे प्रकारांमध्ये विभागले जातात:

• जीवाणू (Bacteria)
• विषाणू (Viruses)
• शैवाल (Algae)
• कवक (Fungi)
• आदिजीव (Protozoa)

2. रिकाम्या जागी योग्य शब्द लिहा:
अ. हरितलवक हे अंगक फक्त वनस्पती पेशीतच असते.
आ. सूक्ष्मजीवांमुळे कचऱ्याचे खतात मध्ये रूपांतर होते.
इ. पेशीमध्ये हरितलवकामुळे प्रकाशसंश्लेषण होते.
ई. अतिसूक्ष्म घटकांचा अभ्यास करण्यासाठी इलेक्ट्रॉन सूक्ष्मदर्शकाचा वापर करावा लागतो.

3. आमच्यातील फरक काय आहे?
वनस्पती व प्राणी पेशी यांच्यातील तुलना

आदिकेंद्रकी व दृश्यकेंद्रकी पेशी यांच्यातील तुलना

5. सूक्ष्मजीवांची उपयुक्तता व हानिकारकता स्पष्ट करा.

✔️ उपयुक्तता:

दही, चीज, लोणी, पाव इत्यादी खाद्यपदार्थ तयार करण्यासाठी.
जैवखत व बायोगॅस निर्मितीसाठी.
प्रतिजैविके (Antibiotics) तयार करण्यासाठी.

❌ हानिकारकता:

अन्नविषबाधा आणि आजार (टायफॉईड, कॉलरा).
अन्न आणि वस्त्र यांचे नासधूस होणे.
वनस्पती व प्राण्यांना रोग होणे.

6. कारणे लिहा:
अ. महापूर, अतिवृष्टी या काळांत रोगप्रसार होतो.
उत्तर: कारण पाणी दूषित होते आणि रोगजंतूंचा वेगाने प्रसार होतो.

आ. शिळे अन्न खाल्ल्याने विषबाधा होण्याची शक्यता असते.
उत्तर: कारण सूक्ष्मजीव अन्नात विषारी पदार्थ मिसळतात.

इ. जमीन मशागतीमध्ये माती खाली-वर करतात.
उत्तर: कारण त्यामुळे मातीतील पोषणद्रव्ये व्यवस्थित मिसळली जातात आणि सुपीकता वाढते.

ई. बुरशी ओलसर जागी चटकन वाढते.
उत्तर: कारण दमट वातावरण बुरशीसाठी अनुकूल असते.

उ. घराघरांमध्ये शीतकपाटांचा वापर करतात.
उत्तर: कारण थंड तापमानामुळे अन्नावर सूक्ष्मजीव वाढत नाहीत.

ऊ. पाव तयार करताना फुगतो.
उत्तर: कारण यीस्टच्या क्रियेमुळे कार्बन डायऑक्साइड वायू तयार होतो.

ए. दुभत्या जनावरांना आंबोण देण्यापूर्वी ती भिजवून ठेवतात.
उत्तर: कारण त्यामुळे आंबोण लवकर आणि चांगला तयार होतो.

7. साधा व संयुक्त सूक्ष्मदर्शक तुम्ही कशासाठी वापराल? कसा ते सविस्तर लिहा.

साधा सूक्ष्मदर्शक:

एका भिंगाचा वापर करून वस्तू मोठ्या दिसण्यासाठी.
छोट्या वस्तूंचे प्राथमिक निरीक्षण करण्यासाठी.

संयुक्त सूक्ष्मदर्शक:

दोन किंवा अधिक भिंगांचा वापर करून अत्यंत सूक्ष्म वस्तू पाहण्यासाठी.
पेशींचे व सूक्ष्मजीवांचे सखोल निरीक्षण करण्यासाठी.