Question Answer For All Chapters – सामान्य विज्ञान Class 7
मूलद्रव्ये, संयुगे आणि मिश्रणे
स्वाध्याय
1. माझे सोबती कोण-कोण आहेत?
| ‘अ’ गट | ‘ब’ गट |
|---|---|
| स्टेनलेस स्टील | मिश्रण |
| चांदी | मूलद्रव्य |
| भाजणीचे दळण | संमिश्र |
| मीठ | संयुग |
| कोळसा | अधातू |
| हायड्रोजन | धातू |
2. Zn, Cd, Xe, Br, Ti, Cu, Fe, Si, Ir, Pt या संज्ञांवरून मूलद्रव्यांची नावे लिहा.
उत्तर:
मूलद्रव्यांची नावे:
Zn – झिंक
Cd – कॅडमियम
Xe – झेनॉन
Br – ब्रोमिन
Ti – टायटॅनियम
Cu – तांबे
Fe – लोह
Si – सिलिकॉन
Ir – इरिडियम
Pt – प्लॅटिनम
3. पुढील संयुगांची रेणुसूत्रे काय आहेत? हायड्रोक्लोरिक आम्ल, सल्फ्युरिक आम्ल, सोडिअम क्लोराईड, ग्लुकोज, मिथेन.
उत्तर:
संयुगांची रेणुसूत्रे:
हायड्रोक्लोरिक आम्ल – HCl
सल्फ्युरिक आम्ल – H₂SO₄
सोडियम क्लोराईड – NaCl
ग्लुकोज – C₆H₁₂O₆
मिथेन – CH₄
4. शास्त्रीय कारणे लिहा.
अ. लोणी काढण्यासाठी ताक घुसळले जाते.
कारणे – लोणी काढण्यासाठी ताक घुसळले जाते कारण अपकेंद्रीकरण प्रक्रियेमुळे दूधातील स्निग्ध पदार्थ (फॅट) वेगळे होतात आणि लोणी तयार होते.
आ. रंजकद्रव्य पृथक्करण पद्धतीत पाणी कागदाच्या टोकापर्यंत चढते, तेव्हा मिश्रणातील घटकपदार्थ कमी उंचीपर्यंतच चढलेले असतात.
कारणे – रंजक पृथक्करण पद्धतीत घटक पदार्थ कमी उंचीपर्यंत चढतात कारण त्यांची विद्राव्यता (solubility) वेगवेगळी असते. जे पदार्थ जास्त विद्रव्य असतात, ते अधिक वर चढतात, तर कमी विद्रव्य पदार्थ खाली राहतात.
इ. उन्ह्याळ्यात पाणी साठवण्याच्या भांड्याला बाहेरून ओले कापड गुंडाळले जाते.
कारणे – उन्हाळ्यात पाणी साठवण्याच्या भांड्याला ओले कापड गुंडाळले जाते कारण पाण्याचे बाष्पीभवन होते आणि त्यामुळे भांडे थंड राहते.
5. फरक स्पष्ट करा.
अ. धातू आणि अधातू
| धातू | अधातू |
|---|---|
| चकचकीत असतात | चकचकीत नसतात |
| उष्णता व विद्युत वाहक असतात | उष्णता व विद्युत नॉन-वाहक असतात |
| ठिसूळ नसतात, ठोकल्यास चपटे होतात | ठिसूळ असतात |
| जड व घट्ट असतात | हलके व मृदू असतात |
आ. मिश्रण आणि संयुगे
| मिश्रण | संयुग |
|---|---|
| कोणत्याही प्रमाणात घटक मिसळलेले असतात | निश्चित प्रमाणात घटक असतात |
| भौतिक पद्धतींनी वेगळे करता येते | रासायनिक पद्धतीने वेगळे करावे लागते |
| नवीन गुणधर्म तयार होत नाहीत | नवीन गुणधर्म तयार होतात |
इ. अणू आणि रेणू
| अणू | रेणू |
|---|---|
| मूलभूत कण आहे | अणूंच्या संयोजनाने तयार होतो |
| स्वतंत्र अस्तित्व असू शकते किंवा नसू शकते | कायम स्वतंत्र अस्तित्वात असतो |
ई. विलगीकरण आणि ऊर्ध्वपातन
| विलगीकरण | ऊर्ध्वपातन |
|---|---|
| मिश्रणाचे घटक भौतिक पद्धतींनी वेगळे करणे | पदार्थ थेट वायू अवस्थेत जाऊन पुन्हा थंड होऊन ठोस बनणे |
| गाळणीकरण, बाष्पीभवन, चुंबकीय पृथक्करण यासारख्या पद्धती वापरल्या जातात | उदा. कापूर गरम केल्यावर थेट वायू बनतो आणि नंतर पुन्हा घन होतो |
6. खालील प्रश्नांची उत्तरे तुमच्या शब्दांत लिहा.
अ. मिश्रणातील विविध घटक साध्या पद्धतीने कसे वेगळे केले जातात?
उत्तर:
मिश्रणातील विविध घटक साध्या पद्धतींनी वेगळे करता येतात जसे की:
- गाळणीकरण (Filtration)
- चुंबकीय पृथक्करण (Magnetic Separation)
- वाफारणे (Evaporation)
- अपकेंद्रीकरण (Centrifugation)
आ. आपण दैनंदिन वापरात कोणकोणती मूलद्रव्ये (धातू व अधातू), संयुगे, मिश्रणे वापरतो?
उत्तर:
दैनंदिन वापरातील पदार्थ:
मूलद्रव्ये: तांबे (Cu), लोह (Fe), हायड्रोजन (H₂), ऑक्सिजन (O₂)
संयुगे: पाणी (H₂O), मीठ (NaCl), साखर (C₆H₁₂O₆)
मिश्रणे: हवा, दूध, लोणचं
इ. दैनंदिन व्यवहारात अपकेंद्री पद्धतीचा वापर कोठे व कशासाठी होतो?
उत्तर:
दैनंदिन व्यवहारात अपकेंद्री पद्धतीचा वापर:
दूध आणि ताक यांमधून लोणी काढण्यासाठी
रक्तातील पेशी वेगळ्या करण्यासाठी प्रयोगशाळेत
ई. ऊर्ध्वपातन व विलगीकरण पद्धतीचा उपयोग कोठे होताे? का?
उत्तर:
ऊर्ध्वपातन आणि विलगीकरण पद्धतीचा उपयोग:
कापूर शुद्ध करण्यासाठी
समुद्राच्या पाण्यातून मीठ मिळवण्यासाठी
उ. ऊर्ध्वपातन व विलगीकरण पद्धत वापरताना तुम्ही कोणती काळजी घ्याल?
उत्तर:
ऊर्ध्वपातन व विलगीकरण करताना काळजी:
उष्णता योग्य प्रमाणात द्यावी
योग्य भांडी आणि उपकरणे वापरावीत
प्रक्रिया सुरक्षित वातावरणात करावी
Leave a Reply