सामान्य विज्ञान Question Answers Class 7 Chapter 19 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

Question Answer For All Chapters – सामान्य विज्ञान Class 7

चुंबकीय क्षेत्राचे गुणधर्म

स्वाध्याय

1. रिकाम्या जागी योग्य शब्द वापरा.
अ. औद्योगिक क्षेत्रामध्ये वापरले जाणारे चुंबक बनवण्यासाठी अल्निको (Alnico) व निओडिमियम (Neodymium) या संमिश्रांचा उपयोग केला जातो.
आ. चुंबकीय क्षेत्र काच व प्लॅस्टिक यांमधून आरपार जाऊ शकते.
इ. चुंबकीय क्षेत्राची तीव्रता चुंबकीय रेषांच्या साहाय्याने दर्शवतात.
ई. चुंबकाची खरी कसोटी प्रतिबंधक प्रभाव ही आहे.

2. सांगा मी कोणाशी जोडी लावू?

3. खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.
अ. कृत्रिम चुंबक तयार करण्याच्या दोन पद्धतींमधील फरक सांगा.

आ. विद्युत चुंबक तयार करण्यासाठी कोणकोणत्या पदार्थांचा उपयोग करता येतो?
उत्तर:
लोखंड (Iron)
मृदु लोखंड (Soft Iron)
स्टील (Steel)
फेराइट (Ferrite)

इ. टीप लिहा – चुंबकीय क्षेत्र.
उत्तर:
चुंबकीय क्षेत्र म्हणजे कोणत्याही चुंबकाभोवती असलेल्या जागेत प्रभाव टाकणारा अदृश्य प्रदेश.
चुंबकीय क्षेत्राच्या ओळी ध्रुवांपासून बाहेर पडतात आणि विरुद्ध ध्रुवाला जातात.
या क्षेत्राची तीव्रता चुंबकीय रेषांच्या घनतेवर अवलंबून असते.

ई. होकायंत्रात चुंबकसूचीचा वापर का केला जातो?
उत्तर:
होकायंत्र (Compass) हे दिशा दाखवण्यासाठी वापरले जाते.
त्यामध्ये सूचीचुंबक असतो, जो पृथ्वीच्या चुंबकीय उत्तर व दक्षिण ध्रुवांकडे निर्देश करतो.
त्यामुळे प्रवास करताना योग्य दिशा ठरवणे सोपे होते.

उ. चुंबकीय क्षेत्राची तीव्रता व दिशा कशाच्या साहाय्याने दर्शवली जाते ते आकृतीच्या साहाय्याने स्पष्ट करा.
उत्तर:
चुंबकीय क्षेत्राची तीव्रता व दिशा चुंबकीय क्षेत्र रेषा (Magnetic Field Lines) यांच्या साहाय्याने दर्शवली जाते. खालील आकृतीद्वारे हे स्पष्ट करता येईल:
(N) —–>—–>—–> (S)
N ध्रुवाकडून S ध्रुवाकडे चुंबकीय क्षेत्र रेषा जातात.
जास्त रेषा = जास्त तीव्रता
रेषांच्या दाटीच्या दिशेने प्रभाव अधिक असतो.

4. पूर्वीच्या काळी व्यापारी मार्गक्रमण करत असताना चुंबकाचा वापर कशाप्रकारे करत होते याची सविस्तर माहिती लिहा
उत्तर: प्राचीन व्यापारी होकायंत्राचा (Compass) वापर समुद्री आणि भू मार्गक्रमणासाठी करत असत.
चिनी लोकांनी सर्वप्रथम सूचीचुंबक (Magnetic Needle) चा उपयोग नेव्हिगेशनसाठी केला.
यामुळे उत्तर-दक्षिण दिशा कळत असे आणि जहाजांना योग्य मार्ग मिळत असे.
व्यापारी मार्गक्रमणादरम्यान रात्रीच्या वेळी किंवा वादळाच्या वेळी दिशा ठरवण्यासाठी चुंबकाचा मोठ्या प्रमाणात उपयोग केला जात असे.

उपक्रम :
धातुशोधक यंत्राच्या कार्याची माहिती मिळवा.

• धातुशोधक (Metal Detector) यंत्रामध्ये विद्युत चुंबकांचा उपयोग केला जातो.
• जेव्हा धातू शोधायचा असेल, तेव्हा चुंबकीय क्षेत्रातील क्षेपण धारा (Induced Currents) धातूमध्ये निर्माण होतात आणि ते शोधण्यास मदत होते.
• याचा वापर सुरक्षा तपासणीसाठी, खजिना शोधण्यासाठी आणि खाणीत धातू शोधण्यासाठी केला जातो.