Summary For All Chapters – हिन्दी Class 8
सम्मेलन अंगों का
Summary in Marathi
“सम्मेलन अंगों का” ही एक अत्यंत मनोरंजक आणि बोधप्रद एकांकिका आहे, जी श्रीप्रसाद यांनी लिहिली आहे. या नाटकात मानवी शरीरातील विविध अवयव एकत्र येऊन चर्चा करतात आणि प्रत्येकजण स्वतःला सर्वांत महत्त्वाचा असल्याचे सिद्ध करण्याचा प्रयत्न करतो.
नाटकाची सुरुवात सूत्रधाराच्या घोषणेद्वारे होते, जिथे तो सांगतो की शरीराच्या वेगवेगळ्या अवयवांचे एक “सम्मेलन” भरवले जात आहे. यामध्ये हात, पाय, कान, डोळे, नाक, जीभ, पोट आणि चेहरा हे सर्व अंग सहभागी होतात. सर्व अंग आपापल्या महत्त्वाबद्दल सांगू लागतात.
हात सांगतात की ते शरीराचा सर्वांत महत्त्वाचा भाग आहेत कारण माणसाचे सर्व काम हातांद्वारेच केले जाते. शेतात काम करणे, वस्त्र निर्माण करणे, लेखन करणे आणि इतर सर्व गोष्टी हातांशिवाय अशक्य आहेत. त्यामुळे हात स्वतःला सर्वांत श्रेष्ठ समजतात.
पाय लगेचच उत्तर देतात की हात काहीही करू शकत नाहीत, जर पाय नसते तर! कारण चालण्याचे आणि माणसाला एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी नेण्याचे काम पायच करतात. जर पाय नसतील तर माणूस कुठेही जाऊ शकणार नाही. त्यामुळे ते स्वतःला सर्वांत महत्त्वाचे ठरवतात.
डोळे यात हस्तक्षेप करून सांगतात की माणसाला या सुंदर जगाची ओळख करून देणारे तेच आहेत. सूर्यप्रकाश, चंद्र, तारे, निसर्गसौंदर्य, झाडे, फुले – हे सर्व फक्त डोळ्यांमुळेच दिसते. जर डोळे नसते तर माणूस अंधारात जीवन व्यतीत करावा लागला असता. त्यामुळे डोळे स्वतःला सर्वांत महत्त्वाचे मानतात.
कान म्हणतात की जर ऐकू येणारच नसेल तर बोलण्यालाही काही अर्थ उरत नाही. संगीत, भाषा, संवाद हे सर्व कानांमुळेच शक्य आहे. त्यामुळे कानही स्वतःला सर्वांत महत्त्वाचे समजतात.
नाक हसत सांगतात की गंध ओळखण्याची क्षमता त्यांच्यामुळेच आहे. चांगली सुगंध आणि दुर्गंध यातला फरक नाकच ओळखते. शिवाय, “नाक कापणे” ही म्हण सांगते की प्रतिष्ठेचा संबंधही नाकाशीच आहे. त्यामुळे नाकही स्वतःला महत्त्वाचे समजतात.
जीभ म्हणते की हे सर्व अवयव बोलूच शकले नसते, जर ती नसती तर! जीभच माणसाला बोलण्याची आणि व्यक्त होण्याची ताकद देते. शिवाय, स्वाद घेण्याची क्षमता देखील फक्त जीभीत आहे. त्यामुळे ती स्वतःला सर्वांत महत्त्वाची ठरवते.
शेवटी, पोट सर्वांना समजावतं की जर ते अन्न पचवले नाही, तर कोणतेही अवयव कार्य करू शकणार नाहीत. ऊर्जा आणि शक्ती पोटाच्या कार्यावर अवलंबून आहे. जर एक दिवस पचनक्रिया थांबली, तर संपूर्ण शरीर अशक्त होईल. त्यामुळे पोट स्वतःला सर्वांत श्रेष्ठ म्हणते.
शेवटी, हे पाहून सूत्रधार प्रेक्षकांना सांगतो की या चर्चेत कोणताही अवयव श्रेष्ठ ठरला नाही, कारण सर्व अवयव एकमेकांवर अवलंबून आहेत आणि प्रत्येकाचे कार्य महत्त्वाचे आहे. शरीराची योग्य कार्यप्रणाली टिकवण्यासाठी सर्व अवयवांचे सहकार्य आवश्यक आहे.
Summary in Hindi
“सम्मेलन अंगों का” एक अत्यंत शिक्षाप्रद और मनोरंजक नाटक है, जिसे श्रीप्रसाद जी ने लिखा है। इस नाटक में शरीर के विभिन्न अंगों का एक सम्मेलन आयोजित किया जाता है, जहाँ वे एक-दूसरे से यह तय करने की कोशिश करते हैं कि उनमें सबसे महत्वपूर्ण कौन है।
नाटक की शुरुआत सूत्रधार की घोषणा से होती है, जिसमें वह कहता है कि शरीर के अलग-अलग अंगों का सम्मेलन होने जा रहा है। इसमें हाथ, पैर, कान, आँख, नाक, जीभ, पेट और चेहरा शामिल होते हैं। सभी अंग अपने-अपने महत्त्व पर चर्चा करने लगते हैं।
हाथ कहते हैं कि वे सबसे महत्वपूर्ण हैं क्योंकि मनुष्य के सारे काम हाथों से ही होते हैं। खेती, लेखन, निर्माण कार्य, कला – सब कुछ हाथों के बिना असंभव है। इसलिए हाथ खुद को सबसे श्रेष्ठ मानते हैं।
पैर तुरंत जवाब देते हैं कि अगर वे न हों, तो हाथ कुछ कर ही नहीं सकते। मनुष्य पैरों के बल पर ही चलता-फिरता है और नई जगहों तक पहुँचता है। इसलिए वे खुद को सबसे जरूरी मानते हैं।
आँखें कहती हैं कि यदि वे न होतीं, तो यह सुंदर दुनिया कोई देख ही नहीं पाता। सूरज, चाँद, तारे, फूल, प्रकृति – इन सबकी सुंदरता देखने के लिए आँखें ही आवश्यक हैं। इसलिए आँखें खुद को सबसे महत्वपूर्ण साबित करती हैं।
कान इस पर तर्क देते हैं कि अगर सुनने की शक्ति न हो, तो दुनिया का आधा ज्ञान अधूरा रह जाएगा। संगीत, बातचीत, ज्ञान – सब कुछ कानों की वजह से संभव है।
नाक हँसते हुए कहती है कि अगर वह न हो, तो कोई सुगंध और दुर्गंध का भेद नहीं कर पाएगा। नाक का होना प्रतिष्ठा से भी जुड़ा हुआ है, जैसे “नाक कट गई” कहावत दर्शाती है। इसलिए नाक भी खुद को सबसे ज़रूरी बताती है।
जीभ कहती है कि यदि वह न हो, तो कोई बोल ही नहीं सकता। साथ ही, स्वाद पहचानने की शक्ति भी सिर्फ जीभ में ही है। इसलिए जीभ खुद को सबसे महत्वपूर्ण मानती है।
इसके बाद, पेट सभी को समझाता है कि अगर वह भोजन को नहीं पचाएगा, तो कोई भी अंग ठीक से काम नहीं कर पाएगा। ऊर्जा और शक्ति पेट की कार्यप्रणाली पर निर्भर करती है। अगर एक दिन भी भोजन नहीं पचेगा, तो पूरा शरीर कमजोर हो जाएगा। इसलिए पेट खुद को सबसे बड़ा बताता है।
अंत में, सूत्रधार यह संदेश देता है कि इस बहस में कोई अंग सबसे बड़ा साबित नहीं हुआ, क्योंकि सभी अंग एक-दूसरे पर निर्भर हैं और सभी का योगदान ज़रूरी है।
Leave a Reply