भूगोल Notes Class 9 Chapter 1 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

Notes For All Chapters – भूगोल Class 9th

वितरणाचे नकाशे

१. नकाशे म्हणजे काय?

• नकाशांद्वारे भौगोलिक घटकांचे स्थान व वितरण दर्शवले जाते.
• काही नकाशे विशिष्ट उद्देशाने तयार होतात, त्यांना “उद्देशात्मक नकाशे” म्हणतात.
• उदा. पर्जन्य, तापमान, लोकसंख्या इत्यादींचे वितरण नकाशांद्वारे दाखवले जाते.

२. वितरण दाखवण्याच्या पद्धती

वितरण नकाशे खालील तीन प्रकारांनी तयार केले जातात:
(१) टिंब पद्धत

• सांख्यिकीय (संख्यात्मक) माहितीवर आधारित असते.
• नकाशावर विशिष्ट मूल्यांचे टिंबे लावून घटकांचे वितरण दाखवतात.
• उदा. लोकसंख्या, पशुधन संख्या इत्यादी.

(२) क्षेत्रघनी पद्धत

• वेगवेगळ्या रंगछटा किंवा छायांनी घटकांचे वितरण दाखवले जाते.
• प्रदेशातील घटकांचे मूल्य गटांमध्ये विभागले जातात.
• उदा. लोकसंख्या घनता, पर्जन्यमान, जमीन उपयोग इत्यादी.

(३) समघनी पद्धत

• समान मूल्ये दर्शवणाऱ्या रेषा वापरून तयार केला जातो.
• उंची, तापमान, पर्जन्यमान यांसारख्या घटकांसाठी वापरतात.
• दोन जवळच्या ठिकाणी समान फरक असतो असे गृहीत धरले जाते.

३. नकाशांवरील माहिती समजण्यासाठी काही महत्त्वाचे मुद्दे

टिंब पद्धतीत:

• टिंबांचे प्रमाण ठरवले जाते.
• टिंब समान आकाराचे असले पाहिजेत.

क्षेत्रघनी पद्धतीत:

• कमी ते जास्त घटकांचे वितरण वेगवेगळ्या रंगछटांमध्ये दाखवतात.
• गडद रंग अधिक प्रमाणात घटक दर्शवतात.

समघनी पद्धतीत:

• सममूल्य रेषा एकमेकांच्या जवळ असतील, तर घटकाचा बदल तीव्र असतो.
• वितरणाचे नैसर्गिक स्वरूप लक्षात येते.

४. क्षेत्रभेट म्हणजे काय?

क्षेत्रभेटीमुळे भौगोलिक घटकांचा प्रत्यक्ष अनुभव मिळतो.
उदा. नदीकिनारा, धरण, सागरकिनारा, पर्यटनस्थळे इत्यादी.

क्षेत्रभेटीची तयारी:

• ठिकाणाची माहिती घ्या.
• साधने तयार ठेवा (नकाशा, लेखनसामग्री, कॅमेरा इत्यादी).
• सुरक्षिततेची काळजी घ्या.
• पर्यावरणाचे नुकसान होणार नाही याची काळजी घ्या.

अहवाल लेखनासाठी आवश्यक मुद्दे:

• प्रस्तावना
• स्थान व मार्ग नकाशा
• भौगोलिक घटक
• लोकसंख्या व हवामान
• निष्कर्ष