भूगोल Notes Class 9 Chapter 4 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

Notes For All Chapters – भूगोल Class 9th

बाह्यप्रक्रिया भाग-१

१. बाह्यप्रक्रिया म्हणजे काय?

• खनन (अपक्षरण) मुळे भूपृष्ठ झिजते.
• वाहते पाणी (नदी), हिमनदी, वारा, सागराच्या लाटा आणि भूजल हे घटक अपक्षरण, वहन आणि संचयनाचे कार्य करतात.
• यामुळे वेगवेगळी भूरूपे तयार होतात.

२. नदीचे कार्य आणि भूरूपे
खननकार्य (झीज करण्याचे कार्य)

• नदी उंच प्रदेशातून खाली वाहते.
• वेगवान पाण्यामुळे खडक झिजतात आणि वेगवेगळी भूरूपे तयार होतात.
  • घळई (Gorge)
  • ‘V’ आकाराची दरी
  • धबधबा

वाहन व संचयनकार्य (वाहून नेणे व साठवणे)

• कमी उताराच्या भागात नदीचा वेग मंदावतो आणि गाळ साठतो.
  • पंखाकृती मैदान
  • नागमोडी वळण
  • पूरतट
  • त्रिभुज प्रदेश (डेल्टा)

३. हिमनदीचे कार्य आणि भूरूपे
खननकार्य

• हिमनदी खूप संथ पण जड असल्याने जमिनीला झिजवते.
  • हिमगव्हर
  • ‘U’ आकाराची दरी
  • लोंबती दरी
  • गिरिशृंग

वाहन व संचयनकार्य

• हिमनदी सोबत बर्फ आणि दगड वाहून नेते आणि गाळ साठतो.
  • हिमोढ
  • हिमोढगिरी

४. वाऱ्याचे कार्य आणि भूरूपे
खननकार्य

• वारा वाळू आणि छोटे दगड उडवतो, त्यामुळे खडक झिजतात.
  • भूछत्र खडक
  • यारदांग

वाहन व संचयनकार्य

• वाऱ्यामुळे वाळूच्या कणांचे एकत्रीकरण होते.
  • वाळूच्या टेकड्या
  • बारखाण
  • लोएस मैदान

५. सागरी लाटांचे कार्य आणि भूरूपे
खननकार्य

• सागराच्या लाटा किनाऱ्याच्या खडकांना झिजवतात.
  • सागरी गुहा
  • सागरी कमान
  • सागरी स्तंभ

वाहन व संचयनकार्य

• समुद्राच्या किनाऱ्यावर रेती, वाळू साठते.
  • पुळण
  • वाळूचा दांडा

६. भूजलाचे कार्य आणि भूरूपे
खननकार्य

• जमिनीतील विद्राव्य खडक झिजतात.
  • विलयविवर
  • चुनखडीच्या गुहा

वाहन व संचयनकार्य

• जमिनीत खनिजे साठतात.
  • लवणस्तंभ