इतिहास Notes Class 7 Chapter 5 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Notes For All Chapters – इतिहास Class 7

स्वराज्यस्थापना

१. छत्रपती शिवाजी महाराज – स्वराज्याचे संस्थापक

• छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी शिवनेरी किल्ल्यावर झाला.
• त्यांचे वडील शहाजीराजे भोसले आणि आई जिजाबाई होत्या.
• शिवाजी महाराजांनी अन्यायकारी परकीय सत्तांना आव्हान देऊन स्वराज्य स्थापन केले.

२. शहाजीराजे – स्वराज्य संकल्पक

• शहाजीराजे हे हुशार, पराक्रमी व राजनीतीत कुशल होते.
• त्यांनी निजामशाहीसाठी लढा दिला, पण ती नष्ट झाल्यानंतर ते आदिलशाहीचे सरदार झाले.
• त्यांनी बंगळूरूचा प्रदेश जहागिरीत मिळवला व तिथे शिवाजी महाराजांचे शिक्षण झाले.

३. वीरमाता जिजाबाई – शिवरायांच्या प्रेरणास्थान

• जिजाबाई या सिंदखेडराजाच्या जाधव घराण्यातील होत्या.
• त्या हुशार, धाडसी व राजनीतीत कुशल होत्या.
• त्यांनी शिवरायांना शौर्य, न्यायबुद्धी, प्रजेवरील प्रेम आणि स्वराज्यस्थापनेचे शिक्षण दिले.

४. शिवाजी महाराजांचे सहकारी
शिवरायांना मदत करणारे काही प्रमुख सहकारी:

• बाजीप्रभू देशपांडे
• तानाजी मालुसरे
• येसाजी कंक
• जिवा महाला
• कान्होजी जेधे
• बाजी पासलकर

५. मावळ – स्वराज्याची पहिली पायरी

• शिवाजी महाराजांनी स्वराज्याची सुरुवात मावळ भागातून केली.
• मावळ हा डोंगराळ प्रदेश असल्याने तेथील लोक लढाऊ आणि निष्ठावान होते.
• महाराजांनी तोरणा, मुरुंबदेव, कोंढाणा, पुरंदर हे किल्ले ताब्यात घेतले.
• राजगड ही स्वराज्याची पहिली राजधानी होती.

६. जावळीचा विजय

• जावळीचा सरदार चंद्रराव मोरे शिवरायांना विरोध करत होता.
• शिवाजी महाराजांनी १६५६ मध्ये जावळी जिंकली व प्रतापगड किल्ला बांधला.
• या विजयामुळे शिवरायांचे सैन्य बळकट झाले आणि कोकणातही स्वराज्य विस्तारू लागले.

७. अफजलखान वध

• आदिलशाहीच्या अफजलखान नावाच्या सरदाराला शिवाजी महाराजांचा बंदोबस्त करायला पाठवले.
• प्रतापगडाच्या पायथ्याशी १० नोव्हेंबर १६५९ रोजी दोघांची भेट झाली.
• अफजलखानाने दगाफटका करण्याचा प्रयत्न केला, पण शिवरायांनी त्याचा वध केला.
• या विजयामुळे स्वराज्याचा प्रभाव वाढला.

८. सिद्दी जौहरचा वेढा व बाजीप्रभूंचे बलिदान

• आदिलशाहीने शिवाजी महाराजांचा नायनाट करण्यासाठी सिद्दी जौहरला पाठवले.
• पन्हाळा किल्ल्याला त्याने वेढा दिला, पण शिवाजी महाराज निसटले.
• बाजीप्रभू देशपांडेंनी घोडखिंडीत शत्रूशी झुंज दिली आणि महाराज विशाळगडावर सुरक्षित पोहोचले.
• या युद्धात बाजीप्रभू यांनी पराक्रमाने वीरमरण पत्करले.

९. शिवाजी महाराजांची राजमुद्रा
शिवाजी महाराजांची राजमुद्रा अशी होती:

“प्रतिपच्चंद्रलेखेव वर्धिष्णुर्विश्ववंदिता ।।
शाहसूनोः शिवस्यैषा मुद्रा भद्राय राजते ।।”

या अर्थ:
ही मुद्रा चंद्राच्या कोरीप्रमाणे वाढत जाईल आणि सर्व जगाने तिला वंदन करावे.

निष्कर्ष 
शिवाजी महाराजांनी धाडस, हुशारी आणि न्यायबुद्धीच्या जोरावर स्वराज्य स्थापन केले.
त्यांनी परकीय सत्तांविरुद्ध संघर्ष करून स्वराज्याचा विस्तार केला.
त्यांचे विचार आणि पराक्रम आजही प्रेरणादायी आहेत.