परिचय
‘सूक्तिसुधा’ हा पाठ संस्कृत भाषेतील सुंदर सुभाषितांवर आधारित आहे, जे कण्ठस्थ करण्यासाठी उपयुक्त आहेत. या पाठात संस्कृतमधील विविध सूक्ती (उपदेशात्मक वाक्ये) दिली आहेत, जी फक्त संस्कृतच नाही तर इतर भाषांमध्येही खूप अर्थपूर्ण आणि प्रेरणादायी आहेत. बऱ्याच लोकांना संपूर्ण सुभाषित आठवत नाही, पण त्यातील सूक्ती त्यांच्या मनात राहतात. या सूक्तींमुळे भाषेचा श्रीगण वाढतो, म्हणून विद्यार्थ्यांनी त्यांना नीट वाचावे आणि आठवावे.
श्लोक १: विद्याधनाचे महत्त्व
पहिल्या श्लोकात विद्येचे धनाचे स्वरूप सांगितले आहे. विद्या हे असे धन आहे की ते चोर किंवा राजा घेऊ शकत नाही, ते भावंडांमध्ये वाटले जात नाही आणि कधीही ओझेही होत नाही. पैसा खर्च केला की कमी होतो, पण विद्या खर्च केल्याने वाढते. आपण ज्ञान दुसऱ्यांना दिले की त्यातून अधिक ज्ञान मिळते, म्हणून विद्या सर्व धनापेक्षा श्रेष्ठ आहे.
श्लोक २: उदार आणि कोत्या मनाचे भेद
दुसऱ्या श्लोकात कोत्या आणि उदार मनाच्या लोकांमधील फरक सांगितला आहे. कोत्या मनाचे लोक नेहमी ‘हे माझे’ आणि ‘हे तुझे’ असे भेद करतात, तर उदार मनाचे लोक संपूर्ण पृथ्वीला आपले कुटुंब मानतात. उदाहरणार्थ, संतांसारखे लोक सर्वांना मदत करतात आणि विश्वाला आपले घर समजतात.
श्लोक ३: परोपकाराचा संदेश
तिसऱ्या श्लोकात परोपकाराचे महत्त्व निसर्गाच्या उदाहरणांनी सांगितले आहे. झाडे फळे देतात, नद्या पाणी वाहतात आणि गायी दूध देतात, हे सर्व परोपकारासाठीच आहे. त्याचप्रमाणे आपले शरीरही इतरांना मदत करण्यासाठी आहे, असा संदेश दिला आहे.
श्लोक ४: सत्संगतीचे फायदे
चौथ्या श्लोकात सत्संगतीचे (चांगल्या लोकांच्या संगतीचे) फायदे सांगितले आहेत. चांगल्या लोकांच्या संगतीमुळे बुद्धीचे अज्ञान दूर होते, सत्य बोलण्याची सवय लागते, मान वाढतो, पापे कमी होतात, मन प्रसन्न होते आणि कीर्ती सर्वत्र पसरते. अशी सत्संगती माणसाला सर्व हितकारक आहे.
श्लोक ५: स्त्रियांचा आदर
पाचव्या श्लोकात स्त्रियांचा आदर करण्याचे महत्त्व सांगितले आहे. जिथे स्त्रियांचा सन्मान केला जातो, तिथे देवता आनंदाने राहतात आणि सर्व कार्ये यशस्वी होतात. पण जिथे स्त्रियांचा आदर नाही, तिथे सर्व क्रिया अपयशी ठरतात. म्हणून स्त्रियांचा सन्मान करणे आवश्यक आहे.
श्लोक ६: उदारतेचे दर्शन
सहाव्या श्लोकात उदारतेचे वर्णन केले आहे. चातक पक्षी ढगाकडून थोडे पाणी मागतो, पण ढग संपूर्ण विश्वाला पाण्याने भरतो. यावरून उदार माणसे थोडी मागणी असली तरी सर्व काही देतात, अशी तुलना केली आहे. हे उदारतेचे उत्तम उदाहरण आहे.
श्लोक ७: एकतेची ताकद
सातव्या श्लोकात युधिष्ठिराने कौरव आणि पांडवांमधील एकतेचा संदेश दिला आहे. स्वकीयांमध्ये वैर असले तरी बाहेरील शत्रूशी लढताना पाच पांडव आणि शंभर कौरव मिळून एकशेपाच होतात. हा श्लोक ‘एकता हेच बळ’ आणि कौटुंबिक एकात्मतेचा संदेश देतो.
श्लोक ८: खरा पंडित कोण?
आठव्या श्लोकात खऱ्या पंडिताचे वर्णन आहे. फक्त वाचन करणारे (पठक, पाठक, शास्त्रवाचक) व्यसनी असतात, पण जो ज्ञानाचा वापर करतो, तोच खरा पंडित आहे. म्हणून आचरणात आणणारे लोकच खरे विद्वान आहेत.
Leave a Reply