Vyakaran अनुप्रास अलंकार Types – व्याकरण मराठी Grammar Notes

अनुप्रास अलंकार

जेव्हा एखाद्या वाक्यात एकाच अक्षराचा किंवा ध्वनीचा पुनरावृत्तीने प्रभाव निर्माण होतो, तेव्हा तो अनुप्रास अलंकार मानला जातो. हे अलंकार बहुधा काव्यात अधिक आढळतात आणि भाषेला एक गोडवा व संगीतात्मकता प्रदान करतात.

अनुप्रास अलंकाराचे वैशिष्ट्ये

1. शब्दसौंदर्य वाढवते.
2. वाचनात लयबद्धता निर्माण होते.
3. गोडवा आणि मोहकता आणते.
4. उच्चारताना सहज प्रवाहीपणा मिळतो.

अनुप्रास अलंकाराचे प्रकार आणि उदाहरणे

(१) अक्षर पुनरावृत्ती 

एका विशिष्ट अक्षराचा वारंवार वापर केल्याने अनुप्रास निर्माण होतो.

उदाहरण:

“चिकचिक करू नकोस, चिकाटीने चालत राहा.”
(‘च’ या अक्षराची पुनरावृत्ती आहे.)

(२) ध्वनी पुनरावृत्ती

एका विशिष्ट ध्वनीचा वारंवार पुनरावृत्तीने प्रयोग केला जातो.

उदाहरण:

“गुंजारव गुंजला गोकुळी गोंधळ गेला.”
(‘गु’ आणि ‘गं’ यांचा सातत्याने पुनरावृत्तीमुळे अनुप्रास तयार होतो.)

(३) शब्द पुनरावृत्ती 

एखादा शब्द वेगवेगळ्या संदर्भात पुन्हा पुन्हा वापरणे.

उदाहरण:

“राम राम म्हणत रामा गेला रामाच्या घरी.”
(‘राम’ हा शब्द पुनरावृत्तीने वापरला आहे.)

(४) समानार्धी शब्दांचा पुनर्वापर

समान अर्थाचे वेगवेगळे शब्द एकत्रित वापरले जातात.

उदाहरण:

“सागर विशाल, अथांग, अमर्याद आहे.”
(‘विशाल, अथांग, अमर्याद’ हे समान अर्थाचे शब्द आहेत.)

(५) समान नादयुक्त शब्दांचा वापर 

ज्या शब्दांमध्ये समान स्वर किंवा व्यंजन आहे, अशा शब्दांचा वापर.

उदाहरण:

“चमचमतं चांदणं चंद्राच्या शेजारी.”
(‘च’ आणि ‘चां’ यांचा लयबद्ध पुनरावृत्ती आहे.)

अनुप्रास अलंकाराचा प्रभाव

1. कविता व गद्याला आकर्षक बनवतो.
2. वाचकाच्या लक्षात पटकन राहतो.
3. श्रवणीय गोडवा निर्माण करतो.
4. भाषाशैली अधिक भावपूर्ण होते.

अनुप्रास अलंकार – उदाहरणे