Vyakaran अव्ययीभाव समास Types – व्याकरण मराठी Grammar Notes

अव्ययीभाव समास

परिभाषा:

अव्ययीभाव समास हा समासाचा एक प्रकार आहे, ज्यामध्ये पहिला शब्द अव्यय (अपरिवर्तनीय शब्द) असतो आणि दुसरा शब्द नाम, विशेषण किंवा क्रियापद असतो. या समासात पहिल्या शब्दाच्या विभक्तीप्रत्ययाचा लोप होतो आणि संपूर्ण शब्दगट एकत्र येऊन एकच अव्यय शब्द तयार होतो, जो वाक्यात स्वतंत्रपणे बदलत नाही.

अव्ययीभाव समासाचे लक्षणे:

1. पहिला शब्द हा नेहमीच अव्यय असतो.
2. समास झाल्यानंतर प्राप्त होणारा शब्द हा अव्ययच राहतो.
3. या समासाचा उपयोग वाक्यात क्रियाविशेषणाच्या भूमिकेत होतो.
4. अव्ययीभाव समासाच्या शब्दांचा स्वतंत्रपणे कोणत्याही लिंग, वचन, किंवा काळावर परिणाम होत नाही.

अव्ययीभाव समासाची काही महत्त्वाची उदाहरणे:

1. स्थानवाचक अव्ययीभाव समास:

उपरनिर्दिष्ट (वर निर्दिष्ट केलेले)
समुद्रमग्न (समुद्रात बुडालेला)
पादस्पर्श (पायाचा स्पर्श)

2.कालनिर्देशक अव्ययीभाव समास:

सदैव (नेहमी)
यथाकाल (वेळेप्रमाणे)
सहसा (सहज)

3. प्रमाणवाचक अव्ययीभाव समास:

बहुतेक (जास्त करून)
अल्पश: (थोड्याच प्रमाणात)
यथाशक्ति (शक्तीनुसार)

4.परिणामवाचक अव्ययीभाव समास:

विनाकारण (कारणाशिवाय)
निष्फळ (फळाशिवाय)
निष्प्रयोजन (उद्देशाशिवाय)

5. उपमेय अव्ययीभाव समास:

हिमगौर (हिमासारखा गोरा)
चंद्रप्रभा (चंद्रासारखी प्रभा)
वज्रकठोर (वज्रासारखा कठोर)

6. प्रेरणावाचक अव्ययीभाव समास:

सस्नेह (स्नेहपूर्वक)
सकौतुक (कौतुकपूर्वक)
सद्भाव (चांगल्या भावनेने)

अव्ययीभाव समास सोडवण्याचे नियम:

1. प्रथम, समासातील शब्दांचा अर्थ समजून घ्यावा.
2. विभक्तीप्रत्यय काढून समास सोडवावा.
3. समास सोडवल्यावर मिळणाऱ्या शब्दांचा अर्थ वाक्यात समर्पक आहे का, हे तपासावे.
4. शब्दांचा उपयोग वाक्यात योग्य प्रकारे करावा.

अव्ययीभाव समासाचे प्रकार व त्यांची उदाहरणे