Vyakaran बहुव्रीहि समास Types – व्याकरण मराठी Grammar Notes

बहुव्रीहि समास

समासामध्ये दोन किंवा अधिक शब्द एकत्र येतात आणि नवीन अर्थ निर्माण करतात.
“बहुव्रीहि” हा समास विशेष नाम दर्शवतो, म्हणजेच त्याचा अर्थ त्यातील कोणत्याही पदावर थेट लागू होत नाही.
या समासाचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्यामधील शब्द अन्य एखाद्या व्यक्ती, वस्तू किंवा स्थितीचे विशेषण म्हणून वापरले जातात.

बहुव्रीहि समासाची वैशिष्ट्ये:

1. समासिक शब्दाचे प्रत्यक्ष अर्थावर न जाता अप्रत्यक्ष अर्थ घेतला जातो.
2. समासाचे उत्तरपद मुख्यतः नाम असते, परंतु त्याचा अर्थ त्या व्यक्तीशी किंवा वस्तूशी निगडीत नसतो.
3. बहुव्रीहि समासाचे शब्द विशेषण म्हणून कार्य करतात.
4. “ज्याच्याकडे आहे / नाही” या प्रकाराने अर्थ लावला जातो.

बहुव्रीहि समासाचे प्रकार:

१. सकारात्मक बहुव्रीहि समास – ज्याच्याकडे काही आहे असे दर्शवणारे शब्द

उदा. चक्रपाणी (ज्याच्या हाती चक्र आहे), नीलकंठ (ज्याचा कंठ निळा आहे).

२. नकारात्मक बहुव्रीहि समास – ज्याच्याकडे काही नाही असे दर्शवणारे शब्द

उदा. निर्धन (ज्याच्याकडे धन नाही), अज्ञानी (ज्याला ज्ञान नाही).

बहुव्रीहि समासाचा उपयोग:

1. साहित्यामध्ये विशेषणात्मक वर्णनासाठी वापर होतो.
2. कविता, स्तोत्रे, श्लोक आणि निबंध यामध्ये प्रभावी शब्दरचना करण्यासाठी महत्त्वाचा.
3. धार्मिक, पौराणिक आणि ऐतिहासिक ग्रंथांमध्ये वारंवार आढळतो.

बहुव्रीहि समासाची उदाहरणे