Vyakaran कर्मधारय समास Types – व्याकरण मराठी Grammar Notes

कर्मधारय समास

कर्मधारय समास हा समासप्रकार आहे ज्यामध्ये पहिले आणि दुसरे पद एकाच अर्थाचे किंवा दुसऱ्या पदाचे विशेषण असते. म्हणजेच, समासातील दोन्ही शब्द एकमेकांचे विशेषण-विशेष्य असतात.

कर्मधारय समासाचे प्रकार आणि उदाहरणे

(१) उपमित कर्मधारय समास

ज्यामध्ये पहिले पद दुसऱ्या पदाशी उपमेय-उपमान या नात्याने जोडलेले असते.

उदाहरणे:

1. सिंहमानव → सिंहासारखा मानव
2. हिमशिखर → बर्फासारखे शिखर
3. चंद्रमुखी → चंद्रासारखा चेहरा असलेली

(२) गुणवाचक कर्मधारय समास

ज्यामध्ये पहिले पद दुसऱ्या पदाचा गुणविशेष दर्शवते.

उदाहरणे:

1. शांतपाणी → शांत असलेले पाणी
2. गोडभाषी → गोड बोलणारा
3. निळाशार → निळ्या रंगाचा

(३) विशेषण कर्मधारय समास

ज्यामध्ये पहिले पद दुसऱ्या पदाचे विशेषण असते.

उदाहरणे:

1. लालफूल → लाल रंगाचे फूल
2. मोठामाणूस → मोठा असलेला माणूस
3. थंडहवा → थंड असलेली हवा

(४) संख्यावाचक कर्मधारय समास

ज्यामध्ये पहिल्या पदाने संख्येचा बोध होतो.

उदाहरणे:

1. द्वारकाधीश → द्वारकेचा राजा
2. द्विपाद → दोन पाय असलेला
3. त्रिकालज्ञ → तीन वेळांचे ज्ञान असलेला

कर्मधारय समास ओळखण्याची पद्धत

समासातील पहिले पद विशेषण आणि दुसरे पद विशेष्य असते.

संधी-विच्छेद केल्यावर ‘असलेला’, ‘सारखा’, ‘युक्त’, ‘असलेली’ असे शब्द येतात.

उदाहरणार्थ:

1. गंगाजल → गंगेचे जल (विशेषण-विशेष्य संबंध)
2. सुखजीवन → सुखयुक्त जीवन

कर्मधारय समासाची वैशिष्ट्ये

या समासात पहिले शब्द दुसऱ्या शब्दाचे वर्णन करतो.

संधी विच्छेद केल्यावर पूर्ण अर्थ स्पष्ट होतो.

बहुतेक वेळा विशेषण व विशेष्य या स्वरूपात शब्द येतात.

कर्मधारय समासाचे उपयोग

काव्य आणि साहित्यामध्ये विशेष अर्थनिर्मितीसाठी याचा उपयोग होतो.

बोलण्यात आणि लेखनात संक्षिप्तता आणण्यासाठी हा समास उपयुक्त ठरतो.

कर्मधारय समासाचे प्रकार आणि उदाहरणे