Vyakaran पुनरुक्ति अलंकार Types – व्याकरण मराठी Grammar Notes

पुनरुक्ति अलंकार

अलंकार म्हणजे काव्यातील सौंदर्यवृद्धी करणारा एक महत्त्वाचा घटक. अलंकारामुळे काव्यात ओज, प्रभाव आणि आकर्षकता येते. पुनरुक्ति अलंकार हा शब्दालंकाराचा एक प्रकार असून, यात विशिष्ट शब्द किंवा वाक्याची पुनरावृत्ती केली जाते, त्यामुळे काव्यात लयबद्धता आणि गोडवा निर्माण होतो.

पुनरुक्ति अलंकाराचे प्रकार व उदाहरणे:

१) अन्वय पुनरुक्ति अलंकार

यात एकच शब्द किंवा वाक्य दोनदा सतत पुनरावृत्त केले जाते.

उदाहरण:

गड्या आपुला गाव बरा, गाव बरा!
(गावाचे महत्त्व अधोरेखित करण्यासाठी ‘गाव बरा’ हा शब्द पुनरावृत्त केला आहे.)

२) छेक पुनरुक्ति अलंकार

एका शब्दाची पुनरावृत्ती काही अंतराने किंवा वाक्याच्या शेवटी होते.

उदाहरण:

साऱ्या जगाचा राजा शिवबा, राजा शिवबा!
(शिवाजी महाराजांची महती सांगताना ‘राजा शिवबा’ शब्द शेवटी पुन्हा वापरला आहे.)

३) व्यंजन पुनरुक्ति अलंकार

येथे एकच शब्द पुन्हा वापरला जातो, पण वेगवेगळ्या अर्थाने.

उदाहरण:

बोल बोल, पण विचार करून बोल!
(इथे ‘बोल’ हा शब्द वेगवेगळ्या अर्थांनी वापरला आहे – पहिल्यांदा बोलण्यास प्रोत्साहन देण्यासाठी, आणि नंतर विचारपूर्वक बोलण्याच्या सल्ल्यासाठी.)

४) प्रमाण पुनरुक्ति अलंकार

यात एखादा शब्द तीन किंवा अधिक वेळा सतत पुनरावृत्त केला जातो.

उदाहरण:

चल, चल, चल, वेळ निघून जाईल!
(‘चल’ हा शब्द तीन वेळा सतत वापरून गतीचा आग्रह दाखवला आहे.)

५) समानार्थी पुनरुक्ति अलंकार

एका शब्दाचा समानार्थी शब्द पुन्हा वापरला जातो.

उदाहरण:

सुंदर, मनोहर, रम्य हे निसर्गाचे रूप!
(तीनही शब्द निसर्गाच्या सौंदर्याचे वर्णन करतात आणि समानार्थी आहेत.)

पुनरुक्ति अलंकाराचे वैशिष्ट्ये:

1. काव्यात गोडवा आणि प्रभाव वाढवतो.
2. कविता लयबद्ध आणि आकर्षक होते.
3. विशेष भावनांना अधिक ठळकपणे व्यक्त करतो.
4. श्रोत्यांवर किंवा वाचकांवर अधिक प्रभाव टाकतो.

पुनरुक्ति अलंकाराचे प्रकार व उदाहरणे