Vyakaran रूपक अलंकार Types – व्याकरण मराठी Grammar Notes

रूपक अलंकार

रूपक अलंकार हा शब्दालंकाराचा एक प्रकार आहे. यात वर्णन केलेल्या एका वस्तूला किंवा व्यक्तीला पूर्णतः दुसऱ्या वस्तूचे रूप दिले जाते. म्हणजेच, एखाद्या गोष्टीचे दुसऱ्या गोष्टीशी पूर्ण साम्य असल्याचे भासवले जाते.

रूपक अलंकाराची वैशिष्ट्ये:

1. रूपक अलंकारात उपमेय (जे वर्णन केले जाते) आणि उपमान (ज्याच्या सोबत तुलना केली जाते) यांचा स्पष्ट उल्लेख नसतो.
2. सरळ तुलना न करता एखाद्या गोष्टीचे दुसऱ्याशी एकरूप होणे दर्शवले जाते.
3. वाक्यात “प्रत्यय” किंवा “स्वरूप” दाखवणाऱ्या शब्दांचा समावेश असतो.

रूपक अलंकाराची उदाहरणे:

1. चंद्र हा मुखचंद्र

“तिचा मुखचंद्र पाहून प्रेमिक वेडा झाला.”

या वाक्यात “मुख” आणि “चंद्र” यांची तुलना केली आहे, परंतु “सारखा” किंवा “प्रमाणे” असे शब्द न वापरता, तिला थेट चंद्र असे संबोधले आहे.

2. सागर म्हणजे दुःखसागर

“त्याच्या दुःखसागरात कुणीच मदतीसाठी नव्हते.”

येथे दुःख हे सागरासारखे आहे, परंतु ते थेट “दुःखसागर” असे संबोधले आहे.

3. हृदय म्हणजे प्रेमसरिता

“आईचे हृदय म्हणजे प्रेमसरिता आहे.”

येथे आईच्या हृदयाची प्रेमळता नदीच्या प्रवाहासारखी आहे, म्हणून “प्रेमसरिता” हा शब्द वापरला आहे.

4. शब्द म्हणजे अमृत

“तुमचे शब्द हे माझ्यासाठी अमृतासारखे आहेत.”

येथे शब्दांना थेट अमृत म्हटले आहे.

5. डोळे म्हणजे कमळ

“तिचे डोळे कमळ आहेत.”

डोळ्यांची तुलना कमळाशी करून त्यांना थेट कमळ असे संबोधले आहे.

रूपक अलंकाराचा उपयोग:

कविता, गद्यलेखन, कथा, निबंध यामध्ये सौंदर्य वाढवण्यासाठी रूपक अलंकाराचा उपयोग होतो.
भावना अधिक प्रभावीपणे व्यक्त करण्यासाठी हा अलंकार अत्यंत महत्त्वाचा आहे.

रूपक अलंकार – तक्ता स्वरूपात सविस्तर माहिती