Vyakaran शब्दसिद्धी (word proof) Types – व्याकरण मराठी Grammar Notes

शब्दसिद्धी

शब्दसिद्धी म्हणजे शब्दांचे निर्माण व त्यांचे व्याकरणीय दृष्टिकोनातून होणारे विश्लेषण. शब्दांचा उपयोग योग्य रीतीने करण्यासाठी त्यांची सिद्धी समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. शब्दसिद्धी सहा प्रकारची असते.

शब्दसिद्धी संपूर्ण माहिती आणि उदाहरणे

१. तद्धित सिद्धी 

जेव्हा मूळ शब्दावर प्रत्यय लावून नवीन अर्थ निर्माण होतो, तेव्हा त्याला तद्धित सिद्धी म्हणतात.

उदाहरणे:

1. गुरु + क (गुरुक) → गुरुचा संबंध असलेला
2. राजा + न (राजानं) → राजाने
3. पंडित + य (पांडित्य) → पंडितपणा

२. कृदंत सिद्धी 

जेव्हा धातूपासून (क्रियापदाच्या मूळ रूपापासून) प्रत्यय लावून नाम किंवा विशेषण तयार होते, तेव्हा त्याला कृदंत सिद्धी म्हणतात.

उदाहरणे:

1. खेळ (धातू) + क (प्रत्यय) → खेळक (खेळाडू असलेला)
2. वाच (धातू) + न (प्रत्यय) → वाचन (वाचण्याची क्रिया)
3. गाय (धातू) + क (प्रत्यय) → गायन (गाण्याची क्रिया)

३. तिङंत सिद्धी 

जेव्हा क्रियापदाचे रूप पुरुष, वचन आणि काळानुसार बदलते, तेव्हा त्याला तिङंत सिद्धी म्हणतात.

उदाहरणे:

1. मी शाळेत जातो. (वर्तमान काळ)
2. तो भाजी आणला. (भूतकाळ)
3. ती गाणार आहे. (भविष्यकाळ)

४. समास सिद्धी 

जेव्हा दोन किंवा अधिक शब्द एकत्र येऊन नवीन अर्थ असलेला शब्द तयार करतात, तेव्हा त्याला समास सिद्धी म्हणतात.

उदाहरणे:

1. राम + लक्ष्मण → रामलक्ष्मण (द्वंद्व समास)
2. रात्र + भोजन → रात्रिभोजन (तत्पुरुष समास)
3. राजा + दूत → राजदूत (कर्मधारय समास)

५. उपपद सिद्धी 

जेव्हा कोणत्या शब्दासोबत ठराविक उपपद (विशेषतः विभक्तींचे रूप) येते, तेव्हा त्याला उपपद सिद्धी म्हणतात.

उदाहरणे:

1. माझ्या मते (मत + विभक्तीप्रत्यय) → माझ्या विचारानुसार
2. तुमच्या साठी (तुमच्यासाठी) → तुमच्या उपयोगासाठी
3. गुरुच्या कृपेने (कृपा + ने) → गुरुच्या आशीर्वादाने

६. संधि सिद्धी 

जेव्हा दोन शब्द एकत्र आल्यावर त्यांच्यात ध्वनीबदल होतो, तेव्हा त्याला संधि सिद्धी म्हणतात.

उदाहरणे:

1. राज + इंद्र → राजेंद्र (अच् संधि)
2. राम + ईश्वर → रामेश्वर (दीर्घ संधि)
3. विद्या + आलय → विद्यालय (गुण संधि)

शब्दसिद्धी – प्रकार आणि उदाहरणे