मञ्जुलमञ्जूषा सुन्दरसुरभाषा सुंदर
(मनोहारी भाषा की सुंदर मणि-मण्डली)
प्रश्नः / उत्तरः
१. प्रश्नः – सुन्दरसुरभाषा कस्य वचनातीता अस्ति? (सुन्दर सुरभाषा किसकी वाणी से परे है?)
👉 उत्तरम् – संस्कृतभाषा मुनिवरविकसितकविवरविलसितमञ्जुलमञ्जूषा अस्ति, या मम वचनातीता। (संस्कृतभाषा ऋषियों द्वारा विकसित और कवियों द्वारा अलंकृत है, जिसकी महिमा वाणी से परे है।)
२. प्रश्नः – संस्कृतभाषा केषां जीवनस्य आशा अस्ति? (संस्कृत भाषा किनके जीवन की आशा है?)
👉 उत्तरम् – वेदव्यास-वाल्मीकि-मुनिनाम्, कालिदास-बाणादिकवीनाम् तथा सामान्यजनानाम् जीवनस्य आशा अस्ति। (संस्कृत भाषा वेदव्यास, वाल्मीकि जैसे मुनियों, कालिदास, बाणभट्ट जैसे कवियों और सामान्य जनों के जीवन की आशा है।)
३. प्रश्नः – संस्कृतभाषा श्रवणेन किं भवति? (संस्कृत भाषा सुनने से क्या होता है?)
👉 उत्तरम् – संस्कृतभाषायाः ध्वनिश्रवणेन सुखं वर्धते, सर्वे आनन्दिताः भवन्ति। (संस्कृत भाषा का स्वर सुनने से सुख बढ़ता है और सब लोग आनन्दित होते हैं।)
४. प्रश्नः – संस्कृतभाषा किमर्थं संस्कृतेः जननी इव उच्यते? (संस्कृत भाषा को संस्कृति की जननी क्यों कहा जाता है?)
👉 उत्तरम् – संस्कृतभाषा संस्कारजन्यं ज्ञानं प्रयच्छति, सरसं विनोदं च करोति। (संस्कृत भाषा संस्कारयुक्त ज्ञान प्रदान करती है और सरस विनोद भी करती है।)
५. प्रश्नः – संस्कृतभाषा कति रसैः समृद्धा अस्ति? (संस्कृत भाषा कितने रसों से सम्पन्न है?)
👉 उत्तरम् – संस्कृतभाषा नवरसैः समृद्धा अस्ति। (संस्कृत भाषा नौ रसों से सम्पन्न है।)
६. प्रश्नः – संस्कृतभाषा कुत्र विजयते? (संस्कृत भाषा कहाँ विजयी होती है?)
👉 उत्तरम् – संस्कृतभाषा वेद-वेदान्त-विचारैः, वैद्य-व्योम-शास्त्रैः सह धरायाम् विजयते। (संस्कृत भाषा वेद-वेदान्त, आयुर्वेद और अंतरिक्ष-विज्ञान जैसे शास्त्रों के साथ पृथ्वी पर विजयी होती है।)
७. प्रश्नः – मुनिगणाः संस्कृतभाषायाः किम् अकुर्वन्? (मुनियों ने संस्कृत भाषा के लिए क्या किया?)
👉 उत्तरम् – मुनिगणाः संस्कृतभाषायाः विकासं कृतवन्तः। (मुनियों ने संस्कृत भाषा का विकास किया।)
८. प्रश्नः – कवयः संस्कृतभाषायाः सौन्दर्यं कथं वर्धितवन्तः? (कवियों ने संस्कृत भाषा की शोभा कैसे बढ़ाई?)
👉 उत्तरम् – कवयः काव्यरचनया संस्कृतभाषायाः सौन्दर्यं वर्धितवन्तः। (कवियों ने अपनी काव्य रचनाओं से संस्कृत भाषा की शोभा बढ़ाई।)
९. प्रश्नः – संस्कृतभाषा अन्याः भाषाः कथं परिपोषयति? (संस्कृत भाषा अन्य भाषाओं का पोषण कैसे करती है?)
👉 उत्तरम् – संस्कृतभाषा स्वपदावलिभिः अन्याः भाषाः ज्ञानं विज्ञानं च परिपोषयति। (संस्कृत भाषा अपने शब्द भंडार से अन्य भाषाओं के ज्ञान और विज्ञान का पोषण करती है। )
१०. प्रश्नः – संस्कृतभाषायाः गौरवं कथं वर्णितम्? (संस्कृत भाषा का गौरव कैसे वर्णित है?)
👉 उत्तरम् – संस्कृतभाषायाः गौरवं वर्णनातीतम् अस्ति। (संस्कृत भाषा का गौरव वर्णन से परे है।)
रिक्तस्थानपूर्तिः
१. मुनिवरविकसितकविवरविलसित- __________ सुन्दरसुरभाषा ।
👉 उत्तरम् – मञ्जुलमञ्जूषा
हिंदी अनुवाद: मुनियों द्वारा विकसित, कवियों द्वारा अलंकृत – मनोहर खजाना है संस्कृत भाषा।
२. अयि मातः ! तव __________ मम वचनातीता ।
👉 उत्तरम् – पोषणक्षमता
हिंदी अनुवाद: हे माता! तेरी पालन-क्षमता मेरे वचनों से परे है।
३. वेदव्यास-वाल्मीकि-मुनीनां __________ कवीनाम् ।
👉 उत्तरम् – कालिदास-बाणादि
हिंदी अनुवाद: वेदव्यास-वाल्मीकि-मुनियों और कालिदास-बाण आदि कवियों की।
४. पौराणिक-सामान्यजनानां जीवनस्य __________ सुन्दरसुरभाषा ।
👉 उत्तरम् – आशा
हिंदी अनुवाद: पौराणिक और सामान्य जनों के जीवन की आशा है संस्कृत भाषा।
५. श्रुतिसुखनिनदे __________ स्मृतिहितवरदे सरसविनोदे ।
👉 उत्तरम् – सकलप्रमोदे
हिंदी अनुवाद: श्रवण में सुख देने वाली, सभी को आनन्द प्रदान करने वाली, स्मृतियों में हितकारी, और मधुर विनोद कराने वाली।
६. गति-मति-प्रेरक-काव्यविशारदे तव __________ एषा सुन्दरसुरभाषा ।
👉 उत्तरम् – संस्कृतिः
हिंदी अनुवाद: गति और मति की प्रेरणा देने वाली, काव्य में निपुण, तेरी ही संस्कृति है यह संस्कृत भाषा।
७. नवरस-रुचिरालङ्कृतिधारा __________-विचारा सुन्दरसुरभाषा ।
👉 उत्तरम् – वेदविषय-वेदान्त
हिंदी अनुवाद: नवरसों और अलंकरण से शोभायमान, वेद-विषय और वेदान्त के विचारों से युक्त संस्कृत भाषा।
८. वैद्य-व्योम-शास्त्रादि-विहारा __________ धरायाम् सुन्दरसुरभाषा ।
👉 उत्तरम् – विजयते
हिंदी अनुवाद: चिकित्सा, खगोल और अन्य शास्त्रों में विहार करने वाली, धरती पर विजयिनी है संस्कृत भाषा।
९. संस्कृतभाषा __________ परिपोषयति।
👉 उत्तरम् – विविधभाषाः
हिंदी अनुवाद: संस्कृत भाषा विभिन्न भाषाओं का पोषण करती है।
१०. संस्कृतभाषा __________ ज्ञानं विज्ञानं च प्रयच्छति।
👉 उत्तरम् – संस्कारजन्यं
हिंदी अनुवाद: संस्कृत भाषा संस्कारजन्य ज्ञान और विज्ञान प्रदान करती है।
(सत्य / असत्य)
१. संस्कृतभाषा केवलं भारतस्य आधुनिकभाषा अस्ति। (संस्कृत भाषा केवल भारत की आधुनिक भाषा है।)
👉 उत्तरम् – असत्य।
एषा देवभाषा प्राचीनकालात् प्रसिद्धा अस्ति। (यह देवभाषा प्राचीनकाल से प्रसिद्ध है)
२. मुनिवराः संस्कृतभाषायाः विकासं कृतवन्तः। (मुनियों ने संस्कृत भाषा का विकास किया।)
👉 उत्तरम् – सत्य।
३. संस्कृतभाषा बहूनां भारतीयभाषाणां जननी अस्ति। (संस्कृत भाषा अनेक भारतीय भाषाओं की जननी है।)
👉 उत्तरम् – सत्य।
४. कालिदासः, बाणभट्टः च संस्कृतभाषायाः विशिष्टाः कवयः आसन्। (कालिदास और बाणभट्ट संस्कृत भाषा के विशिष्ट कवि थे।)
👉 उत्तरम् – सत्य।
५. संस्कृतभाषा केवलं शृङ्गाररससमृद्धा अस्ति, अन्ये रसाः न सन्ति। (संस्कृत भाषा केवल श्रृंगार रस से समृद्ध है, अन्य रस नहीं हैं।)
👉 उत्तरम् – असत्य।
नवरसैः सा समृद्धा अस्ति। (यह नवरसों से समृद्ध है)
६. संस्कृतभाषा काव्यपरम्परायाः शोभां वर्धयति। (संस्कृत भाषा काव्यपरंपरा की शोभा बढ़ाती है।)
👉 उत्तरम् – सत्य।
७. संस्कृतभाषा केवलं साहित्ये प्रयुज्यते, शास्त्रेषु न। (संस्कृत भाषा केवल साहित्य में प्रयुक्त होती है, शास्त्रों में नहीं।)
👉 उत्तरम् – असत्य।
एषा वैद्य-व्योमशास्त्रादिषु अपि प्रयुज्यते। (यह आयुर्वेद, खगोल आदि शास्त्रों में भी प्रयुक्त होती है)
८. संस्कृतभाषा श्रवणे आनन्दं जनयति। (संस्कृत भाषा सुनने में आनंद देती है।)
👉 उत्तरम् – सत्य।
९. संस्कृतभाषा मानवजीवनं गति, मति च ददाति। (संस्कृत भाषा मनुष्य के जीवन को गति और बुद्धि प्रदान करती है।)
👉 उत्तरम् – सत्य।
१०. संस्कृतभाषा धरायाम् विजयते। (संस्कृत भाषा पृथ्वी पर विजय प्राप्त करती है।)
👉 उत्तरम् – सत्य।
Leave a Reply