सावित्री बाई फुले
Solutions For All Chapters Sanskrit Class 8
अभ्यासः
प्रश्न 1.
एकपदेन उत्तरत-(एक पद में उत्तर दीजिए-)
उत्तरम्:
(क) सामाजिककुरीतीनाम्।
(ख) उच्चवर्गीयाः
(ग) सा (सावित्री बाई फुले)
(घ) नापितैः।
(ङ) कन्यानाम्।
प्रश्न 2.
पूर्णवाक्येन उत्तरत-(पूर्ण वाक्य में उत्तर दीजिए-)
उत्तरम्:
(क) स्व उपरि धूलिं प्रस्तरखण्डान् च सहमाना सावित्रीबाई स्वदृढनिश्चयात् न विचलति।
(ख) सावित्रीबाईफुलेमहोदयायाः मातुः नाम लक्ष्मीबाई पितुः च नाम खण्डोजी आस्ताम्।
(ग) विवाहानन्तरमपि सावित्र्याः मनसि अध्ययनाभिलाषा स्वपत्युः प्रयत्नेन उत्साहं प्राप्तवती।
(घ) जलं पातुं निवार्यमाणाः नारी: सा निजगृहं नीतवती। तडागं दर्शयित्वा अकथयत् च यत् यथेष्टं जलं नयत। सार्वजनिकोऽयं तडागः। अस्मात् जलग्रहणे नास्ति जातिबन्धनम्।
(ङ) “महिला सेवा मण्डल’ ‘शिशुहत्या प्रतिबन्धक गृह’ इति संस्थानां स्थापनायां फुलेदम्पत्यो:अवदानं महत्वपूर्णम्।
(च) सत्यशोधकमण्डलस्य उद्देश्य उत्पीडितानां समुदायानां स्वाधिकारान प्रति जागरणं आसीत्।
(छ) तस्याः द्वयोः काव्यसङ्कलनयोः नामनी ‘काव्यफुले’ ‘सुबोध रत्नाकर’ च स्तः।
प्रश्न 3.
रेखांकितपदानि अधिकृत्य प्रश्ननिर्माणम् कुरुत-(रेखांकित पदों के आधार पर प्रश्न का निर्माण कीजिए-)
उत्तरम्:
(क) सावित्रीबाई काभिः सविनोदम् आलपन्ती अध्यापने संलग्ना भवति स्म?
(ख) सा कस्य प्रथमा महिला शिक्षिका आसीत्?
(ग) सा स्वपतिना सह कासाम् कृते प्रदेशस्य प्रथमं विद्यालयम् आरभत?
(घ) तया केषाम् समानतायाः स्वतन्त्रतायाश्च पक्षः सर्वदा समर्थिनः?
(ङ) साहित्यरचनया अपि का महीयते?
प्रश्न 4.
यथानिर्देशमुत्तरत-(निर्देशानुसार उत्तर दीजिए-)
उत्तरम्:
(क) चित्रम्
(ख) अध्ययनम्
(ग) छात्रेभ्यः
(घ) सावित्रीबाई महोदयायै
(ङ) चत्वारि। शीर्णवस्त्रावृताः, तथाकथिताः, निम्नजातियाः, कश्चित्।
प्रश्न 5.
अधोलिखितानि पदानि आधृत्य वाक्यानि रचयत-(निम्नलिखित पदों के आधार पर वाक्यों की रचना कीजिए-)
उत्तरम्:
(क) छात्रः स्वकीयं पुस्तकम् आदाय गच्छति।
(ख) रामः सविनोदम् मित्रेण सह वार्तयति।
(ग) सावित्रीबाई फुले नारीजागरणे सक्रिया आसीत्।
(घ) महाराष्ट्र प्रदेशस्य इयं रत्नम् अस्ति।
(ङ) साः नारी जागरणे मुखरम् कार्यम् अकरोत्।
(च) सावित्रीबाई सर्वथा नारी जागरणे समर्पिता आसीत्।
प्रश्न 6.
(अ) अधोलिखितानि पदानि आधृत्य वाक्यानि रचयत-(निम्नलिखित पदों के आधार पर वाक्य-रचना कीजिए-)
उत्तरम्:
(क) वृक्षस्य उपरि खगाः तिष्ठन्ति।
(ख) विद्यायाः आदान-प्रदानं सदैव कुर्यात्।।
(ग) कदापि परकीयम् अन्नं वृथा न कुर्यात्।
(घ) नारी-नरयोः कदापि विषमता न भवेत्।
(ङ) वयं व्यक्तिगतम् स्वार्थं त्यक्त्वा सर्वहितम् चिन्तयेम।
(च) वृक्षे आरोहः हानिकरः अपि भवति।
(आ) अधोलिखितपदानां समानार्थकपदानि पाठात् चित्वा लिखत-(निम्नलिखित पदों के समानार्थक पद पाठ से चुनकर लिखिए-)
मार्गे, अविरतम्, अध्यापने, अवदानम्, यथेष्टम्, मनसि
उत्तरम्:
(क) शिक्षणे – अध्यापने
(ख) पथि – मार्गे
(ग) हृदये – मनसि
(घ) इच्छानुसारम् -यथेष्टम्
(ङ) योगदानम् – अवदानम्।
(च) निरन्तरम् – अविरतम्
प्रश्न 7.
(अ) अधोलिखितानां पदानां लिङ्ग, विभक्ति वचनं च लिखत-(निम्नलिखित पदों के लिङ्ग, विभक्ति और वचन लिखिए-)
उत्तरम्:
(आ) उदाहरणमनुसृत्य निर्देशानुसारं लकारपरिवर्तनं कुरुत-(उदाहरण के अनुसार निर्देशानुसार काल परिवर्तन कीजिए-)
उत्तरम्:
(क) सा अध्यापने संलग्ना भविष्यति।
(ख) सः त्रयोदशवर्षकल्पः आसीत्।
(ग) महिलाः तडागात् जलम् नयन्तु।
(घ) वयं प्रतिदिनं पाठम् पठेम।
(ङ) किं यूयं विद्यालयम् गमिष्यथ?
(च) ते बालकाः विद्यालयात् गृहम् अगच्छन्।
अतिरिक्त-अभ्यासः
प्रश्न 1.
गद्याशं पठित्वा अधोदत्तान् प्रश्नान् उत्तरत-(गद्यांश पढ़कर नीचे दिए गए प्रश्नों के उत्तर दीजिए-)।
एकदा सावित्र्या मार्गे दृष्टं यत् कूपं निकषा शीर्णवस्त्रावृताः तथाकथिता: निम्नजातीयाः काश्चित् नार्यः जलं पातुं याचन्ते स्म। उच्चवर्गीयाः उपहासं कुर्वन्तः कुपात् जलोद्धरणम् अवारयन्। सावित्री एतत् अपमानं सोढुं नाशक्नोत्। सा ताः स्त्रियः निजगृहं नीतवती। तडार्ग दर्शयित्वा अकथयत् च यत् यथेष्टं जलं नयत। सार्वजनिकोऽयं तडागः। अस्मात् जलग्रहणे नास्ति जातिबन्धनम्। तया मनुष्याणां समानतायाः स्वतन्त्रतायाश्च पक्षः सर्वदा सर्वथा समर्थितः।
I. एकपदेन, उत्तरत- (एक पद में उत्तर दीजिए-)
1. के जलोद्धरणम् अवारयन्? ……………………………………
2. शीर्णवस्त्रावृताः स्त्रियः किं पातुम् इच्छन्ति स्म? ……………………………………
3. सावित्री ताः स्त्रियः कुत्र नीतवती? ……………………………………
4. सावित्री ताः गृहं नीत्वा किम् अदर्शयत्? ……………………………………
II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-(पूर्ण वाक्य में उत्तर दीजिए-)
1. सावित्री शीर्णवस्त्रावृताः महिलाः कुत्र अपश्यत्? ……………………………………
2. सावित्री कीदृशम् अपमानं सोढुं न अशक्नोत्? ……………………………………
3. तडागं दर्शयित्वा सा ता: महिलाः किम् अकथयत्? ……………………………………
III. भाषिककार्यम् (भाषा-कार्य-)
1. ‘सार्वजनिकोऽयं तडाग:’- अत्र विशेष्यपदम् किम्? ………………………..
2. समानार्थकम् चित्वा लिखत- (i) स्त्रियः = …………………….. (ii) अनयत् = ………………………..
3. उपसर्ग निर्दिशत- (i) अपमानम् = ……………………….. (ii) उपहासम् = ………………………..
4. सन्धि विच्छेदं वा कुरुत-
(i) जलोद्धरणम् = ……………………….. + ……………………….. (ii) न + अशक्नोत् = ………………………..
5. यथानिर्देशम् रिक्तस्थानानि पूरयत।
(i) समानताया:- ……………………….. लिङ्गम् ……………………….. विभक्तिः ……………………….. वचनम्
(ii) नार्यः- ……………………….. लिङ्गम् ……………………….. विभक्तिः ……………………….. वचनम्
(iii) नयत- ……………………….. धातुः ……………………….. लकार: ……………………….. पुरुषः ……………………….. वचनम्
(iv) याचन्ते- ……………………….. धातुः ……………………….. लकारः ……………………….. पुरुषः ……………………….. वचनम्।
उत्तरम्:
I.
1. उच्चवर्गीयाः
2. जलम्
3. निजगृहम्
4. तडागम्
II.
1. सावित्री मार्गे कूपं निकषा शीर्णवस्त्रावृताः महिलाः अपश्यत्।
2. उच्चवर्गीयाः निम्नजातीयाः स्त्रीणाम् उपहासम् अकुर्वन्, सावित्री एतत् अपमानम् सोढुं न अश्नोत्।
3. सा ताः महिलाः अकथयत्-यथेष्टं जलं नयत; अत्र जलग्रहणे नास्ति जातिबन्धनम्।
III.
1. तडागः
2. (i) नार्यः
(ii) नीतवती
3. (i) अप
(ii) उप
4. (i) जल + उद्धरणम्
(ii) नाशक्नोत्
5. (i) स्त्री, षष्ठी, एक
(ii) स्त्री, प्रथमा, बहु
(iii) नी, लोट्, मध्यम, बहु
(iv) याच्, लट्, प्रथम, बहु
प्रश्न 2.
परस्परं मेलयत लिखत च-(परस्पर मेल कीजिए और लिखिए-)
उत्तरम्:
(क) सततम्-अविरतम्, तिरस्कार:-अपमानः, परिणीता-विवाहिता, अजायत–जन्म अलभत, अध्ययनम्-पठनम्।।
(ख) समानता-विषमता, निम्नजातीयाः-उच्चजातीयाः, आदाय-प्रदाय, स्वीकरणम्-निराकरणम् प्रथम:-अन्तिमः।
प्रश्न 3.
अधोदत्तानां पदानां वाक्यप्रयोगं कुरुत-(निम्नलिखित पदों का वाक्यप्रयोग कीजिए-)
2. विरोधम्- = ……………………………………
3. स्त्रीशिक्षायाः = ……………………………………
4. संस्थाः = ……………………………………
5. प्रथमम् = ……………………………………
उत्तरम्
1. महापुरुषाः सर्वदा जनकल्याण-कार्येषु रताः।
2. वयम् अस्पृश्यतायाः विरोधं कुर्मः।
3. सांवित्री बाई स्त्रीशिक्षायाः समर्थनम् अकरोत्।
4. सा अनेकाः संस्थाः सञ्चालयति स्म।
5. अहं कविता-प्रतियोगितायाम् प्रथमं पुरस्कारम् अविन्दम्। ।
प्रश्न 4.
मञ्जूषायाः सहायतया कथायां रिक्त स्थानानि पूरयत-(मंजूषा की सहायता से कहानी के रिक्त स्थान पूरे कीजिए-)
एकदा सावित्र्या ……………………….. ष्टं यत् कूपं ……………………….. शीर्णवस्त्रावृताः काश्चित् ……………………….. जलम् पातुं याचन्ते स्म। उच्चवर्गीयाः ……………………….. कुर्वन्तः कूपात् जलोद्धरणम् अवारयन्। सावित्री एतत् । ……………………….. सोढुं नाशक्नोत्। सा ताः स्त्रिय: ……………………….. नीतवती। ……………………….. दर्शयित्वा अकथयत् च यत् यथेष्टं ……………………….. नयत।
निजगृहम्, उपहासम्, कूपम्, निकषा, मार्गे, जलम्, नार्यः अपमानम्
उत्तरम्:
मार्गे, निकषा, नार्यः, उपहासम्, अपमानम्, निजगृहम्, कूपम्, जलम्।
बहुविकल्पीयप्रश्नाः
प्रश्न 1.
प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं पदं चित्वा वाक्यपूर्ति कुरुत-(दिए गए विकल्पों में से उचित पद चुनकर वाक्यपूर्ति कीजिए-)
1. इयं प्रबन्धन-समितिः ……………………….. कौशलेन सञ्चालयति। (विद्यालयस्य, विद्यालये, विद्यालयम्)
2. ……………………….. जनाः भ्रष्टाचारणेन व्याकुलाः सन्ति। (सर्वाः, सर्वः, सर्वे)।
3. सावित्री बाई स्वदृढनिश्चयात् न ……………………….. । (विचलत्, विचलति स्म, अविचलत्)
4. उच्चवर्गीयाः तासां स्त्रीणाम् ……………………….. अकुर्वन्। (उपहासः, उपहासम्, उपहास)
5. अस्य मण्डलस्य ……………………….. किम् आसीत्? | (उद्देश्य, उद्देश्यः, उद्देश्यम्)
6. देशस्य ……………………….. वीराः प्राणान् अपि त्यजन्ति। (रक्षाय, रक्षायै, रक्षायाः)
7. ते ……………………….. जलोद्धरणम् निवारयन्ति स्म। (कूपेन, कूपम्, कुपात्)
उत्तरम्:
1. विद्यालयम्
2. सर्वे
3. विचलति स्म
4. उपहासम्
5. उद्देश्यम्
6. रक्षायै
7. कूपात्।
प्रश्न 2.
उचितं विकल्पं प्रयुज्य प्रश्ननिर्माणम् कुरुत-(उचित विकल्प का प्रयोग करके प्रश्ननिर्माण कीजिए-)
1. सा स्वविद्यालये कन्याभिः सविनोदं आलपति। (कीदृशम्, कथं, केन)
2. कश्चित् जनः सावित्र्याः उपरि धूलिंम् क्षिपति। (कस्य, कस्याः, कस्याम्)
3. सा अध्यापने संलग्ना। (कस्याम्, कस्मिन्, केन)
4. नववर्षदेशीया सा फुलेमहोदयेन परिणीता। (कम्, केन, कस्य)
5. बालिकानां कृते सा अपरं विद्यालयम् आरभत। (केषाम्, कस्य, कासाम्)
उत्तरम्:
1. सा स्वविद्यालये कन्याभिः कथं आलपति?
2. कश्चित् जनः कस्याः उपरि धूलिंम् क्षिपति?
3. सा कस्मिन् संलग्ना?
4. नववर्षदेशीया सा केन परिणीता।।
5. कासां कृते सा अपरं विद्यालयम् आरभत।
Leave a Reply