सदैव पुरतो निधेहि चरणम्
Solutions For All Chapters Sanskrit Class 8
अभ्यासः
प्रश्नः 2.
अधोलिखिताना प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखत-(नीचे लिखे प्रश्नों के उत्तर एक पद में दीजिए-)
उत्तरम्:
(क) बलम्।
(ख) पाषाणाः।
(ग) ध्येय-स्मरणम्।
(घ) श्रीधरभास्कर-वर्णेकरः।
(ङ) राष्ट्रवादी।
प्रश्नः 3.
मजूषातः क्रियापदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-(मञ्जूषा से क्रिया पद चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए-)
निधेहि, विधेहि, जहीहि, देहि, भज, चल, कुरु
उत्तरम्:
(क) चल
(घ) जहीहि।
(ख) विधेहि।
(ङ) भज।
(ग) देहि।
(च) कुरु।
प्रश्नः 4.
(अ) उचितकथनानां समक्षम् ‘आम्’, अनुचितकथनानां समक्षं ‘न’ इति लिखत-(उचित कथनों के सामने ‘आम्’ तथा अनुचित कथनों के सामने ‘न’ ऐसा लिखिए-)
उत्तरम्
प्रश्नः 4.
उत्तरम्:
परितः (चारों ओर) – ग्रामं परितः जनाः वसन्ति।
पुरतः (आगे) – सीतायाः पुरतः रामः चलति।
नगः (पर्वत) – हिमालयः संसारे प्रसिद्धः नगः अस्ति।
नागः (सर्प) – शेषनागः सर्वोच्चः भवति।।
आरोहणम् (चढ़ाई) – पर्वतस्य आरोहणम् सुखदं भवति।
अवरोहणम् (उतराई) – पर्वतस्य अवरोहणं रोमांचकं भवति।
विषमाः (असमान) – पर्वतस्य मार्गाः विषमाः एव भवन्ति।
समाः (समान) – राजपुत्राः नृपेण समाः सन्ति।
प्रश्नः 5.
मजूषातः अव्ययपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत।-(मञ्जूषा से अव्यय पद चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए-)
एव, खलु, तथा, परितः, पुरतः, सदा, विना
उत्तरम्:
(क) पुरतः
(ख) एव
(ग) खलु
(घ) तथा
(ङ) परितः
(च) विना
(छ) सदा
प्रश्नः 6.
विलोमपदानि योजयत-(विलोम पदों का मिलान कीजिए-)
उत्तरम्:
पुरतः – पृष्ठतः
स्वकीयम् – परकीयम्
भीतिः – साहसः
अनुरक्तिः – विरक्तिः
गमनम् – आगमनम्।
प्रश्नः 7.
(अ) लट्लकारपदेभ्यः लोट्-विधिलिङ्लकारपदानां निर्माणं कुरुत-(लट् लकार के पदों से लोट् और विधिलिङ् लकार के पदों का निर्माण कीजिए-)
उत्तरम्:
(आ) अधोलिखितानि पदानि निर्देशानुसारं परिवर्तयत-(निम्नलिखित पदों को उदाहरण अनुसार परिवर्तित कीजिए-)
यथा- गिरिशिखर (सप्तमी-एकवचने) – गिरिशिखरे
पथिन् (सप्तमी-एकवचने) ……………………..
राष्ट्र (चतुर्थी-एकवचने) ……………………..
पाषाण (सप्तमी-एकवचने) ……………………..
यान (द्वितीया-बहुवचने) ……………………..
शक्ति (प्रथमा-एकवचने)
पशु (सप्तमी-बहुवचने) ……………………..
उत्तरम्:
पथि, राष्ट्राय, पाषाणे,
यानानि, शक्तिः , पशुषु,
अतिरिक्त-अभ्यासः
प्रश्नः 1.
पद्यांशं पठित्वा अधोदत्तान् प्रश्नाम् उत्तरत-(पद्यांश पढ़कर निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए-)
पथि पाषाणा विषमाः प्रखराः।
हिंस्राः पशवः परितो घोराः॥
सुदुष्करं खलु यद्यपि गमनम्।
सदैव पुरतो ……………………..॥
I. एकपदेन उत्तरत- (एक पद में उत्तर दीजिए-) |
(i) पथि विषमाः के सन्ति? ……………………..
(ii) पशवः कीदृशाः सन्ति? ……………………..
(iii) दुष्करं किं भवति? ……………………..
(iv) पुरतः किं निधेयम्? ……………………..
II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (पूर्ण वाक्य में उत्तर दीजिए-)
पथि किं किं काठिन्यं वर्तते? ………………………….
III. भाषिककार्यम् (भाषा-कार्य)
(i) पर्यायपदम् चित्वा लिखत
(क) सर्वदा = ……………….
(ख) मार्गे = ……………….
(ग) अभितः = ……………….
(ii) सन्धिविच्छेदं कुरुत
(क) यद्यपि = ………………. + ……………….
(ख) सदैव = ………………. + ……………….
(iii) विशेषणपदं चित्वा लिखत-‘सुदुष्करं खलु यद्यपि गमनम्।
(iv) विपर्यायं (विलोम) लिखत
(क) समाः = ……………….
(ख) अतीव सुकरम् = ……………….
(ग) पृष्ठतः = ……………….
(v) एकवचने परिवर्तयत–’पथि पाषाणाः विषमाः, प्रखराः’।। ……………….
उत्तरम्:
I.
(i) पाषाणा:
(ii) हिंस्रा:
(iii) गमनम्
(iv) चरणम्
II. पथि विषमाः, प्रखराः पाषाणाः सन्ति, परितः च हिंस्रा: घोराः पशवः, अतः गमनम् दुष्करम्।
III.
(i)
(क) सदैव
(ख) पथि
(ग) परितो (परितः)
(ii)
(क) यदि + अपि
(ख) सदा + एव
(iii) सुदुष्करम्
(iv)
(क) विषमाः
(ख) सुदुष्करम्
(ग) पुरतः
(v) पथि पाषाणः विषमः, प्रखरः।
प्रश्नः 2.
शब्दार्थान् परस्परं मेलयत-(शब्दार्थों का परस्पर मेल कीजिए-)
अनुरक्तिम् – पर्वतः
गिरिशिखरे – स्वगृहम्
नगः – त्यज
सततम्। – कुरु
निजनिकेतनम् – पर्वत शृङ्गे
विधेहि – स्नेहम्
जहीहि – निरन्तरम्
उत्तरम्:
अनुरक्तिम् = स्नेहम्, गिरिशिखरे = पर्वत श्रृंगे, नगः = पर्वतः, सततम् = निरन्तरम्, निजनिकेतनम् = स्वगृहम्, विधेहि = कुरु, जहीहि = त्यज।।
प्रश्नः 3.
लट्लकारपदानि लोट्-विधिलिङ्लकारे परिवर्तयत-(लट् लकार के पद लोट् तथा विधि लिंङ में परिवर्तित कीजिए-)
उत्तरम्:
(i) अस्तु, स्यात्
(ii) करवाणि, कुर्याम्
(iii) लिखन्तु, लिखेयुः
(v) पठ, पठे:
(v) खादाम, खादेम
(vi) धावतम्, धावत
(vii) गायताम्, गायेताम्।
प्रश्नः 4.
वाक्य-प्रयोगम् कुरुत- (वाक्य में प्रयोग कीजिए-)
(i) घोरः
(ii) पुरतः
(iii) साधनम्
(iv) गमनम्।
उत्तरम्:
(i) व्याघ्रः घोरः पशुः वर्तते।
(ii) भवनस्य पुरतः विशाला वाटिका शोभते।
(iii) साधनम् विना कार्यसिद्धिः कथं भवेत्?
(iv) विषमे मार्गे गमनम् सुकरम् नास्ति।
बहुविकल्पीयप्रश्नाः
प्रश्नः 1.
प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितपदं चित्वा वाक्यपूर्ति कुरुत-(दिए गए विकल्पों से उचित पद चुनकर रिक्त स्थान भरिए-)
(क)
1. सदैव ……………………….. निधेहि चरणम्। (परितः, पुरतः, सर्वत:)
2. विनैव यानम् ……………………….. । (नागारोहरणम्, नगारोहणम्, नगावरोहणम्)
3. ……………………….. राष्ट्रे तथाऽनुरक्तिम्। (देहि, विधेहि, जहीहि) |
4. कुरु कुरु सततं ……………………….. (निजनिकेतनम्, ध्येय-स्मरणम्, सुदुष्करम्)
5. जहीहि भीतिं भज भज ……………………….. । (साधनम्, गमनम्, शक्तिम)
उत्तरम्:
(क)
1. पुरतः
2. नगारोहणम्
3. विधेहि
4. ध्येय-स्मरणम्
5. शक्तिम् ।
(ख)
1. भो बालकाः! मार्गे सावधानं ……………………….. । (चल, चलतम्, चलत)
2. पुत्रि, ……………………….. विना बहिः मा गच्छ। (छत्रः, छत्रम्, छत्राय)
3. ……………………….. स्नेहः कर्तव्यः। (भ्रातृ, भ्रातरम्, भ्रातरि।)
4. ……………………….. दयां कुरु।। (पशुम्, पशौ, पशुः)
5. कार्यम् इदम् ……………………….. खलु। (सुकर, सुकरम्, सुकरः)
उत्तरम्:
(ख)
1. चलत
2. छत्रम्
3. भ्रातरि
4. पशौ
प्रश्नः 2.
शुद्धं शब्दरूपं रिक्तस्थाने लिखत-(शुद्ध शब्दरूप रिक्त स्थान में लिखिए)
1. गति – प्रथमा एकवचनम् ……………………….. । (गति, गतिः, गती)
2. सुमति – सम्बोधनम्, एकवचनम् ……………………….. । (सुमति, सुमतिः सुमते)
3. बसयान – द्वितीया बहुवचनम् ……………………….. । (बसयाना:, बसयानान्, बसयानानि)
4. शिशु – चतुर्थी एकवचनम् : ……………………….. ।। (शिश्वे, शिशवे, शिशुवे)
5. तरु – प्रथमा बहुवचनम्। ……………………….. । (तर्वः तरुवः, तरव:)
उत्तरम्:
1. गतिः।
2. सुमते
3. बसयानानि
4. शिशवे
5. तरवः
Leave a Reply