कण्टकेनैव कण्टकम्
Solutions For All Chapters Sanskrit Class 8
अभ्यासः
प्रश्न: 1.
एकपदेन उत्तरं लिखत-(एक पद में उत्तर लिखिए-)
उत्तरम्:
(क) चंचलः,
(ख) वने (जाले),
(ग) क्षुधार्ताय,
(घ) लोमशिका,
(ङ) स्वार्थम्,
(च) प्राणाभिक्षाम्।
प्रश्नः 2.
पूर्ण वाक्येन उत्तरत-(पूर्ण वाक्य में उत्तर दीजिए-)
उत्तरम्:
(क) चंचलेन वने जालं विस्तारितम्।।
(ख) व्याघ्रस्य पिपासा जलं पीत्वा शान्ता अभवत्।
(ग) जलं पीत्वा व्याघ्रः अवदत्-‘साम्प्रतम् अहम् बुभुक्षितः अस्मि, इदानीम् अहं त्वां खादिष्यामि।’
(घ) चंचलः ‘मातृस्वसः!’ इति लोमशिकाम् सम्बोधितवान्।
(ङ) जाले पुनः बद्धं व्याघ्रं दृष्ट्वा व्याधः प्रसन्नः भूत्वा गृहं प्रत्यावर्तत।
प्रश्नः 3.
अधोलिखितानि वाक्यानि कः/का कं/कां प्रति कथयति-(निम्नलिखित वाक्यों को किसने, किसको कहे/किसके लिए कहे-)
उत्तरम्:
प्रश्नः 4.
रेखांकित पदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणम्-(रेखांकित पदों के आधार पर प्रश्न का निर्माण कीजिए-)
उत्तरम्:
(क) कस्मात्,
(ख) कम्,
(ग) कस्यै,
(घ) केषाम्,
(ङ) कस्याः।
प्रश्नः 5.
मजूषातः पदानि चित्वा कथां पूरयत-(मञ्जूषा से पदों का चयन करके कथा को पूरा कीजिए-)
एकस्मिन् वने एकः ……………………. व्याघ्रः आसीत्। सः एकदा व्याधेन विस्तारिते जाले बद्धः अभवत्। सः बहुप्रयास:: ……………………. किन्तु जालात् मुक्तः नाभवत्। ……………………. तत्र एकः मूषकः समागच्छत्। बद्धं व्याघ्र ……………………. सः तम् अवदत्-अहो! भवान् जाले बद्धः। अहं त्वां ……………………. इच्छामि। तच्छुत्वा व्याघ्रः ……………………. अवदत्-अरे! त्वं ……………………. जीवः मम सहाय्यं करिष्यसि। यदि त्वं मां मोचयिष्यसि ……………………. अहं त्वां न हनिष्यामि। मूषकः ……………………. लघुदन्तैः तज्जालस्य ……………………. कृत्वा तं व्याघ्र बहिः कृतवान्।।
उत्तरम्:
वृद्धः, कृतवान्, अकस्मात्, दृष्ट्वा, मोचयितुम्, साट्टहासम्, क्षुद्रः, तर्हि, स्वकीयैः, कर्तनम्।
प्रश्नः 6.
यथानिर्देशमुत्तरत-(निर्देशानुसार उत्तर दीजिए-)
उत्तरम्:
(क) अस्मिन् वाक्ये ‘सर्वाम्’ विशेषणपदम् अस्ति।
(ख) अत्र ‘अहम्’ इति सर्वनामपदं ‘चंचलाय’ प्रयुक्तम्।
(ग) अस्मिन् वाक्ये ‘सर्व:’ पदं कर्तृपदम् अस्ति।
(घ) इति वाक्ये ‘सहसा’ पदम् अव्ययपदम् अस्ति।
(ङ) अस्मिन् वाक्ये विज्ञापन’ पदं क्रियापदम् अस्ति। अस्य पदस्य परिचय वर्तते
उपसर्गः – वि, धातुः – ज्ञा, प्रत्ययः – णिच्, लकारः – लोट् लकारः,
पुरुषः – मध्यम पुरुषः, वचनम् – एकवचनम्
प्रश्नः 7.
(अ) उदाहरणानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयत- (उदाहरण के अनुसार रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए-)
उत्तरम्:
प्रश्नः 7.
(आ) धातुं प्रत्ययं च लिखत-(धातु और प्रत्यय लिखिए-)
उत्तरम्:
दृश् + तुमुन्, कृ + अनीयर्, पा + तुमुन्, खाद् + तुमुन्, कृ + क्त्वा।
अतिरिक्तः अभ्यासः
प्रश्न: 1.
पाठांशम् पठित्वा तदाधारितान् प्रश्नान् उत्तरत-(पाठांश पढ़कर उस पर आधारित प्रश्नों के उत्तर दीजिए-)
आसीत् कश्चित् चञ्चलो नाम व्याधः। पक्षिमृगादीनां ग्रहणेन सः स्वीयां जीविका निर्वाहयति स्म॥ एकदा सः वने जालं विस्तीर्य गृहम् आगतवान्। अन्यस्मिन् दिवसे प्रात:काले यदा चञ्चलः वनं गतवान् तदा सः दृष्टवान् यत् तेन विस्तारिते जाले दौर्भाग्याद् एकः व्याघ्रः बद्धः आसीत्। सोऽचिन्तयत्, ‘व्याघ्रः मां खादिष्यति अतएव पलायनं करणीयम्।’
I. एकपदेन उत्तरत- (एक पद में उत्तर दीजिए-)
1. चञ्चलो नाम कः आसीत्? ……………………….
2. सः केषां ग्रहणेन जीविका निर्वाहयति स्म? ……………………….
3. सः वने किं विस्तृतवान्? ……………………….
4. व्याघ्रः कस्मिन् बद्धः? ……………………….
II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-(पूर्ण वाक्य में उत्तर दीजिए-)
1. व्याधः कदा व्याघ्रं जाले बद्धम् दृष्टवान्? ……………………….
2. व्याघ्रं बद्धं दृष्ट्वा व्याधः किम् अचिन्तयत्? ……………………….
III. भाषिककार्यम्-(भाषा-कार्य)
‘आसीत् कश्चित् चञ्चलो नाम व्याधः’ इति वाक्ये
1. ‘आसीत्’ क्रियापदस्य कर्ता क:? ……………………….(कश्चित्, चञ्चल, व्याध:)
2. ‘एकः व्याघ्र:’-अत्र किं विशेषणम्? ……………………….
3. पर्यायम् लिखत-अरण्ये = ……………………….
4. विभक्तिवचनम् लिखत्
(i) दौर्भाग्यात् = ………………………. ……………………….
(ii) अन्यस्मिन् = ………………………. ……………………….
5. ‘सः वने जालं विस्तीर्य गृहम् आगतवान्’–इति वाक्ये किं किं कर्मपदम्?
(i) ……………………….
(ii) ……………………….
6. उपसर्ग चित्वा लिखत
(1) विस्तीर्य = ………………………..
(ii) निर्वाहयति = ………………………..
(iii) आगतवान् = ……………………….
7. अनयोः पदयोः कः धातुः? विस्तीर्य, विस्तारिते- ………………………. (स्तर्, स्तृ, विस्तृ)
उत्तरम्
I.
1. व्याधः
2. पक्षिमृगादीनाम्
3. जालम्
4. जाले
II.
1. अन्यस्मिन् दिवसे प्रात:काले यदा व्याधः वनं गतवान् तदा सः व्याघ्रं जाले बद्धं दृष्टवान्।
2. व्याधः अचिन्तयत्-व्याघ्रः मां खादिष्यति अत एव पलायनं करणीयम् इति।
III.
1. व्याधः
2. एकः
3. वने
4. (i) पञ्मी एकवचनम्
(ii) सप्तमी एकवचनम्।
5. (i) जालम्
(ii) गृहम्
6. (i) वि (ii) निः/निर्
(iii) आ
प्रश्न: 2.
पूर्णवाक्येन अधोदत्ता प्रश्नान् उत्तरत-(निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर सम्पूर्ण वाक्य में दीजिए-)
1. जाले बद्धः व्याघ्रः व्याधम् किमवदत्? …………………………..
2. जनाः नदीजले किं किं कुर्वन्ति? …………………………..
3. जनाः वृक्षेभ्यः कथं कष्टं ददति?
4. चञ्चलः लोमशिकायै किम् असूचय?
उत्तरम्:
1. जाले बद्धः व्याघ्रः व्याधम् अवदत्-भो मानव! कल्याणं ते भवतु। यदि त्वं मां मोचयिष्यसि तर्हि अहं त्वां न हनिष्यामि इति।
2. जनाः नदी-जले स्नानं कुर्वन्ति, वस्त्राणि प्रक्षालयन्ति, मलमूत्रादिकं च विसृजन्ति।
3. जनाः वृक्षान् कुठारैः प्रहत्य तेभ्यः कष्टं ददति।
4. व्याघः लोमशिकायै असूचयत्-मया अस्य व्याघ्रस्य प्राणाः रक्षिताः परम् एषः मामेव खादितुम् इच्छति इति।।
प्रश्न: 3.
कः/का कम्/काम् प्रति कथयति? (कौन किससे कहता/कहती है?)
उत्तरम्:
प्रश्न: 4.
(क) पदानि पृथक् कुरुत-(पदों को पृथक् कीजिए-)
1. जलमानीय = ………………….. + …………………..
2. द्रष्टुमिच्छामि = ………………….. + …………………..
3. प्राणभिक्षामिव = ………………….. + …………………..
4. समाचरत् = ………………….. + …………………..
5. एवमेव = ………………….. + …………………..
उत्तरम्:
1. जलम् + आनीय
2. द्रष्टुम् + इच्छति
3. प्राणभिक्षाम् + इव
4. सम् + आचरत् ।
5. एवम् + एव
(ख) सन्धि विच्छेद वा कुरुत-(संधि अथवा संधि-विच्छेद कीजिए-)
1. न्यवेदयत् = ………………….. + …………………..
2. प्र + अविशत् = ………………….. + …………………..
3. कः + चित् = ………………….. + …………………..
4. तदनन्तरम् = ………………….. + …………………..
5. सोऽचिन्तयत् = ………………. + …………………..
उत्तरम्:
1. नि + अवेदयत्।
2. प्राविशत्
3. कश्चित्
4. तत् + अनन्तरम् ।
5. सः + अचिन्तयत् ।
प्रश्न: 5.
अधोदत्तानि वाक्यानि घटनाक्रमेण योजयत-(निम्नलिखित वाक्यों को घटनाक्रम के अनुसार लगाइए-)
1. व्याधः जालं प्रासारयत्।।
2. व्याधः लोमशिकार्य निखिल कथां न्यवेदयत्।
3. सर्वः स्वार्थं समीहते।
4. सा अवदत्-बाढ़म्। अहं पुनः व्याघ्र जाले बद्धं द्रष्टुम् इच्छामि।
5. लोमशिका व्याघ्रम् अवदत्-सत्यं त्वया भणितम्।
6. लोमशिका अवदत्-पुनः कूर्दनं कृत्वा दर्शय इति।
7. नि:सहायः भूत्वा सः प्राणभिक्षामिव अयाचत।
8. व्याघ्रः तं वृत्तान्तं दर्शयितुम् पुनः जाले प्राविशत्।
उत्तरम्:
1. व्याधः लोमशिकायै निखिल कथां निवेदितवान्।
2. सा अवदत्-बाढ़म्! अहं पुनः व्याघ्रं जाले बद्धं द्रष्टुम् इच्छामि।
3. व्याधः जालं प्रासारयत्।।
4. व्याघ्रः तं वृत्तान्तं दर्शयितुं पुनः जाले प्राविशत्।।
5. लोमशिका अवदत्-पुनः कूर्दनं कृत्वा दर्शय इति।
6. नि:सहायः भूत्वा सः प्राणिभिक्षामिव अयाचत।
7. लोमशिका व्याघ्रम् अवदत्-सत्यम् त्वया भणितम्।
8. सर्वः स्वार्थं समीहते।
बहुविकल्पीयप्रश्नाः
प्रश्न: 1.
प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं पदं चित्वा वाक्यपूर्ति कुरुत-(दिए गए विकल्पों से उचित शब्द चुनकर वाक्यपूर्ति कीजिए-)
(क) 1. ………………….. स्वार्थं समीहते। (सर्वम् / सर्वः/ सर्वे)
2. व्याघ्रस्य पिपासा ………………….. अभवत्। (शान्तम् / शान्तः/ शान्ता)
3. पुत्री ………………….. नमति।। (मात्रम् / मातरम् / मातारम्)
4. अनुज: ज्येष्ठां …………………..• प्राणमत्। स्वसरम / स्वसृम् / स्वसारम्)
5. व्याधः व्याघ्र ………………….. बहिः निरसारयत् (नि:+असारतय्)। (जालेन / जालम् / जालात्)
6. संम्प्रति पुनः पुनः ………………….. कृत्वा दर्शय।। (कूर्दनम् / क्रीडनम् / धावनम्!)
उत्तरम्:
1. सर्वः
2. शान्ता
3. मातरम्
4. स्वसारम्
5. जालात्।
6. कूर्दनम्
Leave a Reply