मित्राय नमः
सारांश
प्रस्तावना
तृतीयः पाठः “विजाय नमः” इति नाम्ना संनादति, यः योगस्य, विशेषतः सूर्यनमस्कारस्य, महत्त्वं, अभ्यासं, तस्य च शारीरिकं, मानसिकं, आध्यात्मिकं लाभं विस्तारेण प्रकटति। अस्मिन् पाठे योगिता नाम्नी छात्रा प्रातःकाले उद्याने भ्रमति, यत्र जनाः योगासनानि कुर्वन्ति। तस्याः योगासने रुचिं दृष्ट्वा छात्राः योगशिक्षिकायाः कक्षां गच्छन्ति, यत्र आचार्या सूर्यनमस्कारस्य मन्त्रान्, आसनानि, तेषां च प्रभावं शिक्षति। पाठः योगस्य जीवनमूल्यं, स्वास्थ्यलाभं, वैज्ञानिकं च पक्षं संनादति, येन विद्यार्थिनः स्वस्थजीवनाय प्रेर्यन्ते।
हिंदी में अनुवाद
प्रस्तावना
तीसरा अध्याय “विजाय नमः” के नाम से है, जो योग और विशेष रूप से सूर्यनमस्कार के महत्व, अभ्यास और शारीरिक-मानसिक-आध्यात्मिक लाभों को विस्तार से बताता है। इस अध्याय में योगिता नाम की छात्रा सुबह उद्यान में भ्रमण करती है और योग में रुचि दिखाती है। वह अन्य छात्रों के साथ योग शिक्षिका की कक्षा में सूर्यनमस्कार के मंत्र, आसन और उनके प्रभाव सीखती है। यह पाठ योग के जीवन मूल्य, स्वास्थ्य लाभ और वैज्ञानिक पक्ष को प्रस्तुत करता है, जिससे छात्र स्वस्थ जीवन के लिए प्रेरित होते हैं।
संनादति संनादति
पाठस्य प्रारम्भे योगिता प्रातः पित्रा सह उद्याने भ्रमणं करोति। तत्र बहवः जनाः व्यायामं, योगासनानि च कुर्वन्ति। योगिता संनादति यत् सा योगासनानि शिक्षितुं इच्छति। तस्याः इच्छां संनादति छात्राः सर्वं योगशिक्षिकायाः कक्षां गच्छन्ति। आचार्या संनादति यत् सूर्यनमस्कारः द्वादश आसनानां समाहारः अस्ति। प्रत्येकं आसनं सूर्यस्य विभिन्ननामभिः युक्तं मन्त्रं संनादति। प्रथमः मन्त्रः “ॐ मित्राय नमः” अस्ति, यः सूर्यस्य मित्ररूपं संनादति। अन्ये मन्त्राः यथा – ॐ रवये नमः, ॐ सूर्याय नमः, ॐ भावये नमः, इत्यादयः, अन्ते च “ॐ सर्वं सूर्यनारायणाय नमः” इति समापति। एते मन्त्राः उच्चारणेन सह आसनानि कृत्वा शरीरं स्वस्थं, मनः शान्तं, आत्मा च शुद्धं भवति।
हिंदी में अनुवाद
मुख्य विषयवस्तु
अध्याय की शुरुआत में योगिता अपने पिता के साथ सुबह उद्यान में भ्रमण करती है, जहां कई लोग व्यायाम और योगासन करते हैं। योगिता कहती है कि वह योगासन सीखना चाहती है। उसकी रुचि देखकर छात्र योग शिक्षिका की कक्षा में जाते हैं। आचार्या बताती हैं कि सूर्यनमस्कार बारह आसनों का समूह है। प्रत्येक आसन सूर्य के विभिन्न नामों जैसे “ॐ मित्राय नमः”, “ॐ रवये नमः”, “ॐ सूर्याय नमः” आदि मंत्रों से जुड़ा है, और अंत में “ॐ सर्वं सूर्यनारायणाय नमः” होता है। ये मंत्र और आसन शरीर को स्वस्थ, मन को शांत और आत्मा को शुद्ध करते हैं।
सूर्यनमस्कारस्य लाभाः
सूर्यनमस्कारः योगस्य श्रेष्ठः क्रमः अस्ति, यः शारीरिकं, मानसिकं, आध्यात्मिकं च बलं वर्धति। पाठे श्लोकः दत्तः – आदित्यस्य नमस्कारान् ये कुर्वन्ति दिने दिने। आयुः प्रज्ञा बलं वीर्यं तेजस्तेषां च जायते। अस्य अर्थः यत् ये प्रतिदिनं सूर्यनमस्कारं कुर्वन्ति, तेषां आयुः (दीर्घजीवनं), प्रज्ञा (बुद्धिः), बलं (शारीरिकशक्तिः), वीर्यं (पराक्रमः), तेजः (दीप्तिः) च वर्धति। सूर्यनमस्कारः न केवलं शारीरिकं व्यायामं, अपितु मानसिकं संनादनं, आध्यात्मिकं च विकासं प्रेरति। शरीरस्य सर्वं अंगानि संनादति, रक्तसंचारः सुधरति, मनः च तनावमुक्तं भवति।
हिंदी में अनुवाद
सूर्यनमस्कार के लाभ
सूर्यनमस्कार योग का श्रेष्ठ क्रम है, जो शारीरिक, मानसिक और आध्यात्मिक बल बढ़ाता है। अध्याय में श्लोक दिया गया है: आदित्यस्य नमस्कारान् ये कुर्वन्ति दिने दिने। आयुः प्रज्ञा बलं वीर्यं तेजस्तेषां च जायते। इसका अर्थ है कि जो रोज सूर्यनमस्कार करते हैं, उनकी आयु, बुद्धि, शारीरिक शक्ति, पराक्रम और तेज बढ़ता है। सूर्यनमस्कार न केवल शारीरिक व्यायाम है, बल्कि मानसिक शांति और आध्यात्मिक विकास को भी प्रेरित करता है। यह शरीर के सभी अंगों को सक्रिय करता है, रक्त संचार को बेहतर करता है और मन को तनावमुक्त रखता है।
Leave a Reply